İHAM, psikolojik sorunları olan askerin intiharında yaşam hakkının ihlal edildiğine karar verdi

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), bugün bir kez daha kışlada yaşanan asker intiharı sebebiyle Türkiye’nin yaşam hakkını ihlal ettiğine karar verdi. İHAM, zorunlu askerlik hizmetini yaptığı sırada psikolojik sorunları olduğunu söylemesine ve tedavi görüyor olmasına rağmen askeri yetkililerin Ferit Aktepe’nin yaşam hakkını korumak için gerekli önlemleri almadığına karar verdi.

Fransızca yazılan Aktepe ve Kahriman v. Türkiye kararı buradan okunabilir.

Olayların Özeti

Ferit Aktepe, 1 Mayıs 2005 tarihinde zorunlu askerlik hizmetini yaptığı sırada öldü.

31 Mayıs 2004 tarihinde zorunlu askerlik hizmeti öncesi verilen eğitimlere katılmış, 14 Ağustos 2004 tarihinde görevli olduğu yere gitmişti. Sağlık kontrolü sırasında sürekli geçmişi düşündüğünü, gelecekten bir beklentisi olmadığını, pişmanlık duyduğunu, çabuk sıkıldığını ve sinirlendiğini, kendini yalnız ve üzgün hissettiğini söyledi. Anksiyete bozukluğu teşhisi konuldu, silahının elinden alınmasına ve psikolojik sorunları nedeniyle çeşitli tedavi yöntemleri uygulanmasına karar verildi. Yapılan testler sırasında çeşitli şikayetleri olduğunu söylemesine rağmen askerliğe elverişli bulundu.

Psikoloğu ile olan görüşmelerinde uhu gibi uçucu maddelere bağımlılığı olduğunu söyledi. 22 Şubat 2005 tarihinde Ferit Aktepe, uyku ilacı alarak intihara teşebbüs etti. 23 Şubat 2005 tarihinde hazırlanan raporda üssü, Aktepe’nin kontrol altına alınması ve gözlemlenmesi gerektiğini yazdı. Uçucu madde kullanımı nedeniyle bulunduğu hastaneden başka bir hastaneye nakledildi. Aynı gün üsleri tarafından ifadesi alındı.

Hastaneden garnizona döndüğü gün arkadaşının silahıyla kendini ağır şekilde yaralamış olarak bulundu. Hemen hastaneye götürüldü, oradaki ilk müdahaleden sonra başka bir hastaneye nakledildi fakat 17 saatin sonunda hayatını kaybetti.

Savcı ve polisler delil toplamak için olay yerine gitti. Aktepe’nin G-3 tipi tüfekle intihar ettiği, etrafta 17 kurşun olduğu görüldü, parmak izi alındı, balistik inceleme yapıldı. Savcı iki yetkilinin ifadesini aldı. Yapılan otopside Aktepe’nin silahı çok yakından ateşlediği, ölüm nedeninin silahlı yaralanma sebebiyle kanama olduğu anlaşıldı.

İdari ve cezai soruşturma başlatıldı. Bu kapsamda diğer askerlerin ve Aktepe’nin üslerinin ifadeleri alındı. 30 Aralık 2005 tarihinde askeri savcı Ferit Aktepe’nin intiharından askeri yetkililerin sorumlu tutulamayacağına karar verdi. Ailesi bu karara itiraz etti ve daha kapsamlı bir soruşturma yürütülmesini istedi. 28 Şubat 2006 tarihinde Erzincan Askeri Mahkemesi, intiharda üçüncü bir kişinin rolünün ve sorumluluğunun olmadığına karar verdi. İdari soruşturma sonucunda da Aktepe’nin intiharı ile askeri yetkililerin sorumluluğu arasında bir bağ kurulamadığına karar verildi.

Başvurucuların İhlal İddiaları 

Başvurucular, Ferit Aktepe’nin zorunlu askerlik hizmetini yaptığı sırada öldüğünü iddia etti. Hükümet, Aktepe’nin intiharında herhangi bir sorumluluğunu olmadığını ve psikolojik sorunları olan Aktepe’nin doktorlarla görüştürüldüğünü, kontrol ve gözetim altında tutulduğunda, o’nun için yapılabilecek her şeyi yaptıklarını iddia ederek, buna karşı çıktı.

Mahkeme’nin Değerlendirmesi

İHAS’ın yaşam hakkını koruyan 2. maddesinde devletlere, bir kimseyi yetkililerin sorumluluğu altında bulunurken üçüncü kişilerin ölümcül eylemlerine ya da bazı özel koşullarda kendi eylemlerine karşı korumaları amacıyla uygulamaya ilişkin tüm tedbirleri almalarını içeren pozitif yükümlülükler yüklenmiştir. Bu yükümlülük hiç şüphesiz zorunlu askerlik hizmeti için de geçerlidir ve devletler bu hayati önem taşıyan görevlerini yerine getirirken etkili yasal ve idari bir sistemi uygulamaya koymak durumundadır. Söz konusu olayda olduğu gibi, yaşam hakkının korunması ölümün nedenini ve sorumluları ortaya koyabilecek bağımsız bir soruşturmayı da içermelidir.

Söz konusu olayda, Ferit Aktepe’nin başka biri tarafından öldürüldüğüne dair bir delil bulunmamaktadır. Bu noktada, Ferit Aktepe’yi kendisine karşı koruma konusunda yetkililerin sorumluluğu, Ferit Aktepe’nin hayatının tehlikede olduğunu bilip bilmedikleri ya da bilmeleri gerektiği noktada başlıyor.

Mahkeme değerlendirmesine, Ferit Aktepe’nin askerlik eğitiminden bu yana sağlık kontrolü altında olduğunu, üsleri tarafından gözetim altında tutulduğunu, üslerinin Ferit’in uçucu madde bağımlısı olduğunu, depresyonda ve intihar eğilimli olduğunu bildiğini, silahının ondan alındığı fakat hala gece nöbetlerine gönderildiğini not ederek başlıyor.

Mahkeme’ye göre askeri yetkililer, Ferit Aktepe’yi silahsız da olsa gece nöbetine göndererek, başka bir şehirdeki hastaneye nakledildiği sırada O’na eşlik etmeyerek ve özellikle doktorları ve üsleri arasında iyi bir iletişim kurmayarak ihmalkarlıkta bulundu. Askeri yetkililer, Ferit Aktepe’nin psikolojik sorunları olduğunu ve kendisine zarar verebileceğini bildikleri halde gerekli adımları atmadı.

Etkili soruşturma yürütme yükümlülüğü açısından ise Mahkeme, askeri mahkemenin başvurucuların soruşturmanın genişletilmesi talebini reddettiğini ve hem askeri savcılık tarafından hem de idari alanda yürütülen soruşturma sırasında sorumluların bulunması için bir çaba içinde olmadıklarını hatırlattı.

Bu sebeplerle İHAM, oy birliği ile, Ferit Aktepe’nin yaşam hakkının ihlal edildiğine karar verdi.