Mısır’da Seçim Kanunu Anayasaya Aykırı Bulundu, Seçimlerin Ertelenmesi Gündemde

Bu haber, BAU LAW 2018 Güncel Anayasal Gelişmeler dersi kapsamında hazırlanmıştır. Katkıda bulunanlar: Elif Uçan, Banu Şenyiğit, Mehmet Bahattin Özbaba, Dilan Fidan, Zeynep Sürmen, Anılay Atay, Pelin Kımız, Çakıl Güldal, Hazal Aslan, Irmak Kepenek, Dilek Velioğlu, Merve Kemelek.

Mısır Yüksek Mahkemesi (1) 1 Mart Pazar günü, Seçim Bölgeleri Kanunu’nun Mısır Anayasası’na aykırı olduğuna karar verdi. Bu karar nedeniyle, Yüksek Seçim Komisyonu tarafından duyurulduğu üzere, gelecek seçimler(2) büyük olasılıkla ertelenecek. Seçimlerin ilk turunun 23-25 Mart tarihleri arasında yapılması bekleniyordu.

Mahkeme, Mısır Seçim Bölgeleri Kanunu’nun 3. maddesinin Mısır Anayasası’yla uyumlu olmadığı kararına vardı. Gelecek seçimlerdeki seçim bölgelerini belirlemesi beklenen madde, geçen Aralık ayında Cumhurbaşkanı Abdülfettah el Sisi (3) tarafından sunulmuştu. Kanuna karşı başvuruyu yapan hukukçular kanunu, “bölgeleri seçmenlerin adilce dağılmasını sağlayacak bir şekilde bölmekte başarısız olduğu” gerekçesiyle eleştirmişti. Karar nedeniyle, seçimlerin yapılmasından önce, kanunda çok sayıda değişiklik yapılması gerekiyor. Mahkeme, aynı oturumun devamında, ikisi de 2014 yılında yürürlüğe giren Siyasal Hakların Uygulanması Kanunu ile Parlamento Seçimleri Kanunu’na karşı yapılan başvuruları ise reddetti. Pazar gecesi Yüksek Seçim Komisyonu acil olarak toplandı ve bölgeler kanunu değiştirilinceye kadar seçimlerin ertelendiğini açıkladı. Komisyon, Parlamento seçimleri için “yeni bir zaman çizelgesi” üzerinde çalıştığını duyurdu. Gelecek ay içerisinde, bir alt derece mahkemesinin ertelemeyi resmî olarak onaylaması ve kanun değişikliklerine kadar seçimlerin ertelendiğine karar vermesi bekleniyor. Buna karşın, muhtemel bir yeni seçim tarihi, Yüksek Seçim Komisyonu tarafından belirlenmek zorunda.

Cumhurbaşkanı el Sisi karara karşılık olarak hükümetin bir ay içerisinde gerekli kanuni değişiklikleri yapacağını belirtti.  El Sisi’ye göre üçüncü aşamanın gecikmemesi için tüm hukuki prosedürler yerine getirilecek. Adayların seçim için tekrar kayıt olması gerekeceğinden dolayı gecikmenin engellenmesi mümkün gözükmüyor. Yargı kararı, seçim yasasının değişmesini aktif olarak savunmuş olan muhalefet için bir zafer olarak görülebilir. Yargı kararı Mısır Sosyal Demokrat Partisi(MSDP) tarafından memnuniyetle karşılandı. MSDP, seçim kanunuya ilgili endişelerini tekrar tekrar dile getirmiş ve hükümeti bu kanunla hareket etmenin risklerine karşı uyarmıştı.  Parti şu şekilde bir açıklama yayınlamıştı: ‘’Devrimciler aleyhine alınan bazı güncel yargı kararları demokratik güçleri üzmüşken, bu kararın alınması yargının bağımsızlaştığına dair bir kanıt olabilir.’’

Mart ayında yapılacak seçimler sonucunda demokratik olarak seçilmiş yeni bir parlamentonun oluşması gerekiyordu. Seçimin ikinci turunun Nisan ayında gerçekleşmesi bekleniyordu. Eski Parlamento 2012 yılında feshedilmiş ve bugüne kadar ülkede demokratik olarak seçilmiş bir parlamento oluşmamıştı.  Parlamento seçimleri, eski Başkan Muhammed Mursi’nin devrilmesinden sonra Cumhurbaşkanı tarafından çizilmiş bir ‘politik yol haritasının’ üçüncü aşaması olacaktı. Yeni bir anayasa kabul etmek ve başkanlık seçimi olarak belirlenen önceki iki aşama tamamlandı. Cumhurbaşkanı el Sisi Mayıs 2014’te kazandığı seçimlerle başa geçmiş ve yeni anayasa Ocak 2014’te kabul edilmişti.

Kaynak: FMS

1) Mısır Yüksek Mahkemesi

Mısır Yüksek Mahkemesi yargıçları, cumhurbaşkanı tarafından ömürlük seçilmektedir. Üyeler 70 yaşında mecburi emekliliğe ayrılır. Üyeleri bağımsızdırlar, görevden alınamazlar ve kanunlardan başka hiçbir otoriteyle kayıtlı değildirler (Mısır 2014 Anayasası m.194). 2013’ten beri mahkemenin başkanlığı Adli Mansur tarafından yürütülmektedir.

Anayasa’nın 193. maddesine göre mahkeme, bir başkan ve 21 üyeden oluşur. Komisyonlar birer başkan, komisyon üyeleri, danışmanlardan oluşur.

Mahkeme bağımsız bütçeye sahip olup yetkileri Anayasa’nın 192. maddesinde belirtildiği üzere yasa, tüzük ve yönetmeliklerin anayasaya uygunluğunu denetlemek, yasal düzenlemeleri yorumlamak, yargı organları ve yargılama yetkisine sahip birimler arasındaki uyuşmazlıkları ve çekişmeli iki nihai karar arasındaki uyuşmazlığı çözmek ve hükmün infazına ilişkin çatışmaları nihai sonuca bağlamaktır.

2) Mısır’da seçimler

Mısır’da Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek 1981 yılından bu yana ülkeyi yönetiyor. Şimdiye dek seçimlerde tek aday olarak katılan Mübarek, anayasa değişikliğine giderek ülkede çok partili sisteme geçiş sağlanmış oluyor. (Anayasanın 76. maddesinde yapılan değişiklik).

1920’lerde Hasan el-Banna tarafından kurulan siyasal İslamcı Müslüman Kardeşler (MK) örgütü Mısır’daki en kuvvetli ve önemli muhalif örgüttür. 2005 seçimlerinde MK’in bağımsız aday statüsündeki 88 üyesinin 454 kişilik parlamentoya seçilmeleri hükümette endişelerin oluşmasına yol açmıştır. Hüsnü Mübarek’e göre, örgütün dinî etmenleri önde tutan yapısı, devlet güvenliği için tehdit oluşturmaktadır. Örgütün tehdit oluşturduğuna yönelik tezler MK lideri Muhammad Mahdi’nin İsrail-Lübnan savaşına Lübnanlılarla beraber savaşmak için gidecek on binlerce üyesinin olduğunu söylemesi ile daha fazla güç kazanmıştır. Ayrıca, bu ifade Mısır basınında örgütün milis güçleri oluşturduğuna dair yorumların daha sık dile getirilmesine neden olmuştur. Yasadışı olarak kabul edilen, bununla birlikte faaliyet göstermesine izin verilen MK’e yönelik süregelen operasyonlar son zamanlarda daha da artmıştır

Bu gelişmelerin de etkisiyle Aralık 2006’da Devlet Başkanı Mübarek, Mısır Anayasası’nın 34 maddesinin değiştirilmesini ve değişen maddelerin referanduma sunulmasını talep etmiştir. Bazı yasa önerilerinin seçim sistemini ve güç paylaşımını devlet başkanının ve hükümetin lehine değiştirmeyi amaçladığı ifade edilirken bazı değişikliklerin de MK’in gücünü azaltmakla ve örgütün yasal siyasi partiye dönüşmesini engellemekle ilgili olduğu iddia edilmiştir. Örneğin 5. maddede yapılan değişiklikle dinî geçmişi olan, din, ırk ve cinsiyet ayrımcılığına dayanan partiler yasaklanmıştır. Böylelikle varlığını dine dayandıran bir örgüt olan MK’in yasal bir siyasi partiye dönüşmesi engellenecektir.

MK ile ilişkilendirilen bir başka değişiklik de devlet başkanlığı seçiminde aday gösterilmesi ile ilgilidir. Anayasa’nın 76. maddesinde yapılmak istenen değişiklikle sadece Mısır Parlamentosu’nun üst kanadı Şura Konseyi’nde ve alt kanadı Millet Meclisi’nde koltukların en az yüzde üçüne sahip olan ve aday gösterme tarihinden en az 5 yıl önce kurulan siyasi partiler devlet başkanlığı seçimine aday gösterebileceklerdir. Böylelikle söz konusu seçimlerde yasaklı bir hareket olan MK’in aday göstermesi engellenmektedir; çünkü bağımsız milletvekili statüsünde seçilen üyelerin devlet başkanlığı seçimine adaylıklarını koyma imkanları ortadan kalkmış bulunmaktadır. Ayrıca MK’nin yakın gelecekte kendi başına veya diğer muhalif partilerle birleşmek suretiyle yeni bir hareket oluşturması halinde bile partinin 5 yıllık geçmişi olmadığı için aday gösteremeyecektir. Hükümetin öngördüğü değişiklikler, yukarıda da değinildiği gibi, seçim prosedürleri ve parlamento seçimleri ile de ilgilidir. Örneğin, 88. maddeye getirilmek istenen değişiklik ile normalde referandumları, seçimleri denetleme yetkisine sahip yargıçların görevlerinden alınarak denetleme görevinin devletin güvenlik görevlilerine verileceği belirtilmektedir. Muhalefete göre bu değişiklik devletin güvenlik kurumlarına seçimlere karışma ve seçimleri etkileme fırsatı tanımış olmaktadır.

Sonuç olarak, getirilen değişikliklerle, seçimlerde bağımsız aday olmak isteyenler, iktidar partisinin büyük bir çoğunluğa sahip olduğu 444 üyeli meclisten en az 65 milletvekilinin desteğini almak zorunda. Muhalefet partileri için ise aday gösterebilmek için parlamentonun her iki kanadında da yüzde beş sandalyeye sahip olma şartı aranıyor.

3) Mısır’da siyasal durum

EL SİSİ

Mareşal Abdülfettah Said Hüseyin Halil el Sisi daha yaygın bilinen adıyla General Sisi (19 Kasım 1954) Mısır Cumhurbaşkanı. 12 Ağustos 2012’de Mısır Silahlı Kuvvetleri’nin Genelkurmay Başkanı olup; 27 Ocak 2014’te mareşalliğe yükseltilmiştir. 26 Mart 2014’te Mısır Silahlı Kuvvetleri Yüksek Konseyi’nin başkanlık ve Mısır Savunma Bakanlığı görevlerinden istifa ederek cumhurbaşkanlığı adaylığını açıkladı. 26 Mart 2014 tarihinde ordudan istifa etti. 26, 27 ve 28 Mayıs 2014 tarihlerinde gerçekleşen ve katılımın %40 olduğu seçimlerde %97 oy alarak cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazandı.

DARBE DÖNEMİNDE EL SİSİ

1 Temmuz 2013’te Mısır ordusu, Muhammed Mursi’ye ülkedeki siyasal krizi 48 saat içinde çözmesi için ültimatom verdi. 3 Temmuz 2013’te, Mursi’ye tanınan süreden biraz daha geç, Mısır ordusu, halk oylamasıyla seçilen Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’yi ve hükumetini devirerek anayasayı askıya aldı ve onun yerine Adli Mansur’u geçici cumhurbaşkanı atadı. Şiddete teşvik etmek ve toplumun huzurunu bozmak suçlarından yargılanan birçok Müslüman Kardeşler üyesinin de tutuklanması emredildi. Sisi, televizyonda cumhurbaşkanının “Mısır halkının taleplerini karşılamayı beceremediğini” duyurdu ve anayasanın askıya alınacağını bildirdi. 2014’te Mısır Cumhurbaşkanı seçildi.

MISIR’DAKİ ÖNEMLİ SİYASİ İTTİFAKLAR VE PARTİLER

* Anayasa Partisi: Nobel Barış Ödülü kazanan (2005) ve parti Dr. Muhammed El Baradey tarafından kurulan Mısırlı siyasi partidir.

* Devrim Sürüyor İttifakı: 2011 Mısır Devrimi’nde kurulan yedi sol ve az İslamcı partinin oluşturduğu siyasi ittifaktır.

Halk meclisinde temsil oranı: 9/498

* Liberal Mısır Partisi: Mısır’daki laik siyasal bir partidir.

* Mısır Bloku: 2011 Mısır Devrimi’nde kurulan üç sol partinin oluşturduğu siyasi ittifak.

Halk meclisinde temsil oranı:35/498, Suhara meclisinde temsil oranı:8/180

* Mısır için Demokratik İttifak: Mısır’da 11 siyasi partinin kurduğu en büyük bloktur.

Halk meclisinde temsil oranı:235/498, Suhara meclisinde temsil oranı: 105/180

* Özgürlük ve Adalet Partisi: Mısır’da devrim sırasında kurulmuş İslamcılık görüşü taşıyan siyasi partidir. Mısır İçin Demokratik İttifak’ındandır.

Halk meclisinde temsil oranı:217/498, Suhara meclisinde temsil oranı: 105/180

* İslamcı Blok: Mısır’da aşırı İslamcı partilerin (bu partilerin tamamı selefi partisi) oluşturduğu siyasi bloktur.

Halk meclisinde temsil oranı: 127/498, Suhara meclisinde temsil oranı: 45/180

* El Nur Partisi: Mısır’da Selefiler’in desteğiyle kurulmuş aşırı sağcı siyasi partidir. İslamcı Blok’a dahildir.

Halk meclisinde temsil oranı 111/498, Suhara meclisinde temsil oranı: 45/180.