İHAM: Sendika üyesi öğretmenlere toplantıya katıldıkları için disiplin cezası verilmesi 11. madde ihlali

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), bugün biri sendika sekreteri diğerleri sendika üyesi olan üç öğretmene üyesi oldukları sendikaların da katıldıkları toplantılara katıldıkları için disiplin cezası verilmesini İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 11. maddesinde düzenlenen örgütlenme özgürlüğüne aykırı buldu.

Kararların özet çevirileri için:

Küçükbalaban ve Kutlu v. Türkiye davası – Fransızca yazılan karar için tıktık

Başvurucular, devlet okulunda öğretmen ve sendika üyesidir. 15 Şubat 2005 tarihinde pek çok sivil toplum kuruluşunun, siyasi partinin ve sendikanın da yer aldığı “Dünya Savaşına Karşı Dünya Barışı” isimli bir toplantıya katılmışlardır. 14 Haziran 2005 tarihinde başvuruculara izinsiz şekilde toplantıya katılmak, bir siyasi partinin üyesi gibi hareket etmek ve yasadışı bir örgütün liderini anmak iddiasıyla bir yıl kademe ilerlemesinin durdurulması cezası verilmiştir. Gaziantep İdare Mahkemesi, 20 Haziran ve 19 Eylül 2006 tarihlerinde başvurucuların itirazlarını reddetmiştir. Danıştay, başvuruculara 28 Kasım 2008 tarihinde tebliğ edilen 22 ve 30 Ekim 2008 tarihli kararlarında İdare Mahkemesi’nin kararını onamıştır.

Başvurucular, verilen disiplin cezası nedeniyle İHAS’ın 11. Maddesinin ihlal edildiğini iddia etmiştir.

11. maddenin ihlal edildiği iddiası

İHAM, somut davayla ilgili değerlendirmesine 11. Maddenin 2. Paragrafında öngörülen sınırlandırma sebeplerini inceleyerek başlıyor.

• Kanun tarafından öngörülme

Taraflar arasında müdahalenin 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125. Maddesinden kaynaklandığına dair bir anlaşmazlık yok.

• Müdahalenin meşru bir amaca dayanması

Şüpheleri olmakla birlikte İHAM, müdahalenin “kamu düzenini korumak” için olduğunu varsayıyor.

• Demokratik toplumda gereklilik

Mahkeme’ye göre ilk olarak, 657 s. Kanun’un 125. Maddesi, bütün kamu personeline, idare içindeki yetki ve görevine bakılmaksızın uygulanmaktadır. İkincisi, Hükümet, başvurucuların katıldığı etkinliğin barışçıl bir etkinlik olup olmadığını hiç değerlendirmemiştir. Üçüncüsü, Hükümet, ilgili etkinlikte başvurucuların bir siyasi parti üyesi/sempatizanı gibi davrandıklarını gösterecek herhangi bir delil sunamamıştır. Mahkeme’ye göre, başvurucuların katıldıkları bu barışçıl etkinlik, toplantı ve gösteri hakları kapsamında değerlendirilmelidir ve barışçıl bir eyleme katılan başvuruculara disiplin cezası verilmesi başvurucuların örgütlenme özgürlüğüne zarar vermektedir.

Mahkeme ayrıca verilen cezanın ağırlığının da hakka müdahalenin değerlendirilmesi sırasında dikkate alınması gerektiğini düşünmektedir. Kademe ilerlemesinin bir yıl durdurulmasına karar verilmesi, sendika üyelerini barışçıl gösterilere katılmaktan alıkoyabilir. (Ayrıca bkz. Karaçay v. Türkiye, Kaya ve Seyhan v. Türkiye, Şişman ve diğerleri v. Türkiye)

Bu nedenlerle Mahkeme, başvuruculara verilen disiplin cezasının demokratik bir toplumda gerekli olmadığına ve İHAS’ın 11. Maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir.

 İsmail Sezer v. Türkiye davası – Fransızca yazılan karar için tıktık

İlkokul öğretmeni olan başvurucu İsmail Sezer, 10 Nisan 2006 tarihinde Demokratik Toplum Partisi’nin daveti üzerine il sekreterliğini yürüttüğü Eğitim-Sen sendikası adına “Türkiye’nin sorunlarının ve çözüm arayışlarının” konuşulduğu bir etkinliğe katılmıştır. 17 Nisan 2007 tarihinde siyasi bir parti tarafından düzenlenen toplantıya katıldığı gerekçesiyle kınama cezası almış, 28 Mayıs 2007 tarihinde aldığı disiplin cezasına yaptığı itirazı reddedilmiştir.

Sezer, verilen disiplin cezası ile İHAS’ın 11. Maddesinde korunan toplantı ve gösteri hakkının ve cezanın verildiği dönemde cezaya karşı mahkemeler önünde itiraz edebilmesine olanak sağlayan bir iç hukuk yolu olmadığı gerekçesiyle İHAS’ın 13. Maddesinde düzenlenen etkili başvuru yolu hakkının ihlal edildiğini iddia etmektedir.

11. maddenin ihlal edildiği iddiası

İHAM, somut davayla ilgili değerlendirmesine 11. Maddenin 2. Paragrafında öngörülen sınırlandırma sebeplerini inceleyerek başlıyor.

• Kanun tarafından öngörülme

Müdahalenin yasal dayanağı, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125. Maddesi.

• Müdahalenin meşru bir amaca dayanması

Şüpheleri olmakla birlikte İHAM, müdahalenin “kamu düzenini korumak” için olduğunu varsayıyor.

• Demokratik toplumda gereklilik

Mahkeme ilk olarak, başvurucunun bir siyasi parti tarafından düzenlenen bir panele davet edildiğini ve sunulan belgeler ışığında bu panel sırasında kendi siyasi görüşünü açıklayan hiçbir beyan ya da davranışta bulunmadığını söylemektedir. Mahkeme daha sonra, başvurucunun söz konusu panele bir öğretmen/yetkili olarak değil, sendika üyesi bir vatandaş olarak katıldığının altını çizmektedir. Oysa, başvurucuya disiplin cezası veren yetkililer başvurucunun bu yöndeki savunmasını dikkate almadan ceza vermiştir.

Mahkeme’ye göre, her ne kadar söz konusu başvuruda başvurucuya verilen ceza küçük bir ceza olsa da, bu cezalar sendika üyelerinin barışçıl toplantı ve gösterilere katılmalarını engeller. (Ayrıca bkz. Karaçay v. Türkiye, Kaya ve Seyhan v. Türkiye, Şişman ve diğerleri v. Türkiye) Bu nedenle, başvurucuya verilen kınama cezası başvurucunun örgütlenme özgürlüğüne yönelik bir müdahaledir ve demokratik bir toplumda gerekli değildir. İHAS’ın 11. Maddesi ihlal edilmiştir.

 13. maddenin ihlal edildiği iddiası

Her ne kadar daha sonra bu alanda İHAS’a uygun değişiklik yapılmış olsa da, Mahkeme, Karaçay ile Kaya ve Seyhan Türkiye kararlarına atıf yaparak, verilen disiplin cezasına karşı gidilecek etkili başvuru yolunun olmamasını, olası kötüye kullanımları engelleme ya da benzeri disiplin cezalarının meşruluğunun denetlenmesini güvence altına alma bakımından değerlendirerek 13. maddenin ihlal edildiğine karar vermiştir.