İrlanda Yüksek Mahkemesi, anayasaya aykırı elde edilmiş delillerin mutlak reddine ilişkin kuralı iptal etti

Çarşamba günü 3’e 4 oy çoğunluğu ile ceza davalarında elde edilen kanıtların anayasal prensiplerle desteklenmesi ile ilgili olarak, 24 yıldır hukuk dışı delilleri kabul etmeyen İrlanda Yüksek Mahkeme’si yeni bir emsal karar aldı. Bu karar birçok aşamada önemlidir: Ceza davalarının yürütülmesine açıkça işaret ediyor ve aykırılık beyanlarının geriye dönük uygulama etrafında ilginç konuları gündeme getiriyor. Önümüzdeki 20 yıl için bu karar iddialı bir başlangıç.

Yasal olmayan yollarla elde edilen kanıtların dava sırasında kabul edilebilirliği Yüksek Mahkeme’nin Kenny [1990] 2 IR 110 kararına kadar istikrar sağlamış değildi. Karara kadar anayasal olmayan yollarla elde edilen kanıtlar hak ihlali olarak yorumlanıyordu. Aksi takdirde Anayasa’nın 38/1 maddesi yürürlükteki işlevini kaybetmiş olur. ( M.38/1: Hiç kimse normal mahkeme usulü dışında hiçbir cezai suçtan yargılanamaz.) Tartışmalı olan nokta anayasal hakların bilinçli ya da taksirli olarak ihlali halinde de kanıtlara ihtiyacın olup olmadığıdır. Kenny davasında Yüksek Mahkeme’nin 2/3 çoğunluğunun yaklaşımı,  “devletin suç kovuşturma ve algılama hizmetleri üzerinde otoritenin teşviki ile anayasada belirtildiği gibi vatandaşların kişisel hakları, tutuklama yetkisinin esasları, gözaltı, arama ve sorgulama ile ilgili haklar”ın hariç tutulması yönündedir. (Finlay CJ, syf. 133). Bu sıralarda, McCarthy J, 89’da, (DPP) v Healy [1990] 2 IR 73 davasında, polisin anayasal hakları ihlal ettiğini düşünüp düşünmediğini ortaya çıkarmanın ilgisiz olduğunu belirtmiştir:

Anayasal hakları ihlal eden bir kişinin, bu hakları ihlal ederken bunun suç olduğunu bilmiyor olması mazaret olarak kabul edilemez. Aksi takdirde bilmemek kişiye fayda sağlayan bir avantaj haline dönüşürdü.

Buna karşılık, Lynch J, Kenny onun muhalif kararda, makul uygulama tarafından anlaşılabilir olması için suçlama veya suçluluk ya da haksızlık (bu tür unsur olmak üzere bir ” bunun gibi unsuru varsa anayasaya aykırı elde edilen deliller, sadece dışlanması gerektiğini 142.maddelerinde ve doktrinde gecen kavram). Buna göre “Yeterli mazeret koşulları” olduğunu durumlar bulunabilir.

Bu son kararda, DPP v JC [2015] IESC 31 başlıklı, dışlayıcı kuralın bu otomatik versiyonu, “Yaygın hukuk dünyasında kabul gören en aşırı pozisyon” olarak O’Donnell J tarafından açıklanan karar olduğunu belirterek ABD, İngiltere, Kanada, Yeni Zelanda ve Güney Afrika’da tüm mahkemelerin temel hakların ihlali tutarındaki koşullarda elde edilen delillerin kabul edilmesine izin verilir. O’Donnell J  vardığı sonuca göre” bütün saygımla çalışma arkadaşlarımın şu anki yada geçmişte ki farklı düşüncelerine  saygı duyuyorum fakat Kenny’nin  kararının incelemeye dayanabilir olduğuna  inanmıyorum benim görüşüme göre açıkça yanlış,

Geçmişten bu zamana kadar onun bize bunun mümkün olduğu için düzeltilmiş bir  şekilde karar ele alındı” Anayasaya aykırı elde edilen delillerin iyi niyet  içermeyen yada kasıtlı veya bilinçli ihlali olduğunu durumlarda  deliller kabul edilmeyecektir.

Clarke J onun yargı kararının 5. bölümünde kabul edilebilirliği konusunda yeni bir test ile yola çıktı. JC bölgesindeki Yargıtay tarafından benimsenen daha esnek bir yaklaşıma dahil olmak üzere, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bir çok kararları ile uyumludur. Bu yasalar da içermektedir Khan v United Kingdom (2001) 31 EHRR 1016 ve  Allan v United Kingdom (2003) 36 EHRR 143.

Olay İrlanda’daki konu hakkında hukuksak bir anlaşmazlığın açık bir göstergesi; eski içtihada yönelik Kenny kararı 2/3 çoğunlukla alınmışken JC davasındaki karar 3/4 çoğunlukla çıktı. JC davası yargıçlarından O’Donnell, Kenny davasının ‘’açıkça yanlış’’ olduğu konusunda emin ancak meslektaşları  McKechnie, Murray ve Hardiman bu görüşe şiddetle muhalifler. Hardiman Kenny kararını ‘’anayasal içtihadın abidelerinden biri’’ olarak nitelendirmiş ve çoğunluğun görüşünün mahkemenin önceki içtihatlarında takındığı hak temelli tavırdan bir kopuş niteliği taşımasından ciddi şekilde endişeli olduğunu belirtmiştir. Yargıç McKechnie, çoğunluk tarafından belirlenen yeni kriteri ‘’uygulanamaz’’ olarak nitelemiştir.

Davada ortaya çıkan ikincil bir mesele ise söz konusu delilin sadece anayasal olmayan bir yolla elde edilmesi değil anayasal olmayan bir yasaya uygun olarak elde edilmesidir. JC, delilin Yüksek Mahkemece iptal edilen 1939 tarihli Devlete Karşı Suçlar Kanunu’nun arama iznini düzenleyen 29. maddesinin 1.fıkrasına uygun olarak elde edildiğinden şüphe duymaktadır. Bu yolla elde edilen her delil dolayısıyla anayasaya aykırı şekilde elde edilmiş olacaktır. Murphy v. Attorney General [1982] davasında yargıç Henchy’nin belirttiği üzere: ‘’ üstlenilen işlemin ifası için, geçersiz olduğu bir kere belirlenmiş hüküm doğal olarak hukuki gerekçe teşkil edemez… ve bu iptal edilmiş hükme göre kişilere uygulanmış işlemler yetkili mahkemelerce iptal işlemine uygun hale getirilir ve gerekliyse kişilerin zararı tazmin edilir.’’ Böylelikle, önceki münhasır hükme göre anayasaya aykırı yasaya uygun olarak toplanan hiçbir delil dikkate alınmayacaktır.

Polisin kanunlara göre elde ettiği deliller parlamento tarafından yasalaştırılmış ve anayasal karinelere uygun olmalıdır. Polisler emri icra ederken kasten ve bilinçli şekilde anayasaya aykırı hareket ettiğini söylemek zor. DPP’nin argümanlarına göre çoğunlukla kabul edilen  polis emri icra ederken bölüm 29(1) e uygun hareket eder öyle ki  polis o hükümle ilgili olayların anayasaya uygun olup olmadığını  bilemezdi. Öte yandan, söz konusu yasal hükmün bütün amacı ceza davalarında kullanılmak üzere delil elde etmek olduğu göz önüne alındığında bu asıl amaç kanun maddesi ile ve kabul edilen kanıtlara aykırı görünüyor

İrlandalı içtihat hukuku aykırılık beyannamelerinin geriye dönük sınır getirmiştir. Bir ceza hükmü iptal edildiğinde daha önce bu suçu işlemiş ve cezaevinde olan kişileri serbest bırakmak gerekir. Sadece delillin kabul edilebilirliği ile etkili olması kararla ve ceza ile ilgili olmaması sebebiyle bu davanın etkisi muhtemelen daha yumuşak olacaktır.

Davanın geriye etkililiğiyle ilgili bir diğer endişe, suçlanan tarafın şimdi, savunmanın yapıldığı zaman geçerli olanlardan farklı olan ispat kurallarına göre kısmen yeniden yargılamayla karşı karşıya kalma olasılığı. Karşı oyunda Murray J, bunun, gol kurallarını, oyun devam ederken değil, bittikten sonra değiştirdiğini ifade etti. Bu nedenle, anayasal bir kararın geriye dönük uygulanmasından yararlanması reddedilen sanık (örneğin, arama kararına izin veren hükmün anayasaya aykırı olduğuna ilişkin açıklama), lehine olmayan bir anayasal kararın geriye dönük uygulamasına karşı korunmamakta (örneğin, yasadışı yollarla elde edilen tanıklığın kendiliğinden geçersizliği kuralının iadesi). Hukukun üstünlüğü ilkesi açısından bakıldığında, bu konuda bir keyfilik unsuru olduğu yönünde kaygılar bulunmakta.

JC kararı, İrlanda’daki hukukçuların ve hukuk fakültesi üyelerinin kafalarını uzun süre meşgul edecek bir karar. 2015’te bir Hukuk Temyiz Mahkemesi’nin kurulmasını takiben, Yüksek Mahkeme, birçok ülkede Yüksek Mahkeme’ye ulaşmayacak önemli bir hacimde rutin temyiz işinden kurtulmuş oldu. Amaç, daha fazla anayasal konulara ve hukukun gelişmesine odaklanmasına izin vermekti. Bu, muhtemelen, bu süreçteki ilk önemli dönüm noktasıydı ve bazı yorumcular, bu noktayla mahkemedeki genç yargıçların görece olarak yeni taburunun varlığı arasında bir bağlantı kuruyor. Bu yeni görünümlü mahkemenin daha iddialı bir duruş benimseyip benimsemeyeceğini veya İrlanda mahkemelerinin, tarafsızlık adına, statükonun korunmasına yönelik daha önceki eğilimlerinin gelecekte de devam edip etmeyeceğini bize zaman gösterecek.

Dr Conor O’Mahony

Kaynak: Verfassungsblog