İHAM’ın Magyar Jeti Zrt v. Macaristan kararının özet çevirisi: “Haber sitesinin, bağlantı link verdiği videoda hakaret içeren içerik bulunmasından sorumlu tutulması, ifade özgürlüğü ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), 4 Kasım 2018 tarihli Magyar Jeti Zrt v. Macaristan davasında (Başvuru no. 11257/16) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 10. Maddesinin (ifade özgürlüğü) ihlal edildiğine hükmetti.

Dava, başvurucu şirketin Youtube’da bulunan bir röportaja yönlendiren hyperlink (köprü bağlantı linki) eklemesi ve sonradan bağlantının kişilik haklarını ihlal eden içerik muhteva ettiğinin anlaşılması üzerine sorumlu bulunmasına dayanmaktadır.

Mahkeme, internetin sorunsuz işletilmesi yönünden hyperlinklerin önemini özellikle vurgulamış ve hyperlink kullanımını geleneksel yayıncılık yöntemlerinden ayırmıştır. –hazır bir içerikten ziyade, hyperlinkler kişileri ulaşılabilir başka bir içeriğe yönlendirmektedir.

Bu konudaki içtihadını güncelleyerek, Mahkeme hyperlink ekleme üzerine kişilerin sorumluluğuna gidilebilmesi için 10. Madde kapsamında değerlendirilmesi gereken unsurları sıralamış ve her dava için kişiselleştirilmiş incelemenin gerekli olduğunu belirtmiştir. 

Mahkeme, Macar yerel hukukunun karalayıcı içerik muhteva eden yayın için öngördüğü objektif (katı) sorumluluk halinin, başvurucu şirketin ifade özgürlüğü için yapılacak anlamlı bir değerlendirme ihtimalini ortadan kaldırdığını ve mahkemelerin konuyu daha büyük bir dikkatle incelemesi gerektiğini belirtmiştir.

Hyperlink kullanımı için öngörülen objektif sorumluluk halinin, İnternetteki bilgi akışını aksatabileceği ve yazarları ve yayıncıları, yönlendirdikleri bilgiyi kontrol edememeleri sebebiyle hyperlink kullanmaktan caydırabileceği tespit edilmiştir. Bu durum İnternette ifade özgürlüğü üzerinde dondurucu etki yaratacaktır. Bütünüyle bakıldığında, başvurucu şirketin haklarına uygunsuz bir müdahalede bulunulmuştur.

Mahkeme’nin internetteki ifade özgürlüğü konusunda içtihadını geliştirdiği bu kararın basın özetini stajyer avukat Polat Yamaner çevirdi. 

Olayların Özeti

Başvurucu şirket, Magyar Jeti Zrt, özel bir limited şirkettir ve Macar hukuku kapsamında tescillidir.

Şirket, www.444.hu adında popüler bir haber sitesi işletmektedir. Eylül 2013’te, Romanya sınırına yakın Konyár köyünde meydana gelen bir olayla ilgili web sitesinde bir haber yayınlanmıştır; habere göre, sarhoş görünümlü, futbol taraftarlarından oluşan bir grup ağırlıklı olarak Roman öğrencilerin bulunduğu bir okulun önünde durmuş ve bağırarak ırkçı ifadelerde bulunmuşlardır.

Haber, bir medya kuruluşunun Roman meselesi üzerinde durarak Konyár topluluk lideri ve bir aileyle konuştuğu, Youtube’da bulunan röportajına yönelik bir hyperlink içermektedir. Röportajda topluluk lideri, futbol taraftarlarının Jobbik politik partisinin üyeleri olduğunu, “Jobbik geldi” ve “Okula saldırdılar, Jobbik okula saldırdı” beyanıyla iddia etmiştir.

Ekim’de, Jobbik; topluluk lideri, röportajı yapan medya kuruluşu, başvurucu şirket ve diğer medya kuruluşlarının da aralarında olduğu sekiz davalıya karşı karalama (hakaret, iftira) iddiasıyla hukuki bir süreç başlatmıştır.

Mart 2014’te Yüksek Mahkeme topluluk liderinin ifadelerinin, Jobbik’in vakaya dahil olduğuna yönelik yanlış iddialar içermesi sebebiyle karalayıcı nitelikte olduğuna hükmetmiştir. Mahkeme ayrıca başvurucu şirket ve diğer medya kuruluşlarının “objektif sorumlulukları” (katı sorumluluk) bulunduğunu, nitekim karalayıcı ifadeyi yaydıklarını ve eylemin iyi ya da kötü niyetle yapılmasının fark yaratmayacağını belirtmiştir.

Mahkeme kararı ayrıca,  mahkeme kararından alıntıların www.444.hu adresinde yayınlanması ve haberde bulunan Youtube hyperlinkinin kaldırılmasına yönelik hükümler içermektedir.

Karar temyiz edilmiş ve başvurucu şirket, Kúria’ya (yüksek mahkeme) yönelik anayasal şikayette bulunmuştur.

Anayasal şikayette başvurucu şirket temel olarak; Medeni Kanun kapsamında medya kuruluşlarının, üçüncü kişilerin karalayıcı ifadelerinden ötürü iyi dengelenmiş, tarafsız ve kamusal önem arz eden bir haber yapılsa dahi sorumlu tutulduğunu tartışmıştır. Başvurucu şirket şikayetinde ayrıca, mahkemelerin gazetecilik etik ve profesyonel kurallarının takip edilip edilmediğini inceleme konusu yapmadığını ve sadece yanlış beyanın yayılması unsuru üzerinde durduklarını belirtmiştir.

Kúria mahkeme kararını Haziran 2015 tarihinde onamış ve Anayasa Mahkemesi başvuruyu Aralık 2017’de kabul edilemez bularak reddetmiştir.

Başvurucunun Şikayetleri

Başvurucu şirket 10. Maddeye (ifade özgürlüğü) dayanarak, karalayıcı içeriğe yönlendiren hyperlink eklemeleri sebebiyle sorumluluklarına gidilmesi temelinde, yerel mahkemelerin haklarına uygunsuz bir müdahalede bulunduğundan şikayetçidir.

Başvuru İnsan Hakları Avrupa Mahkemesine 23 Şubat 2016 tarihinde ulaşmıştır.

Takip eden grupların davaya üçüncü müdahil taraf olarak katılımlarına izin verilmiştir: Avrupa Yayıncılar Konseyi, The Media Law Resource Center Inc., Amerika Gazeteciler Derneği, Buzzfeed, Electronic Frontier Foundation, Index on Censorship, müşterek olarak Profesör Lorna Woods, Dr. Richard Danburry ve Dr. Nicole Stremlau; Article 19; Avrupa Roman Hakları Merkezi; Access Now; Mozilla Vakfı ve Mozilla Şirketi; ve müştereken Doğu ve Kuzey Afrika’da ICT Politikaları Uluslararası İşbirliği ile European Digital Rights.

Mahkemenin Kararı

Mahkeme, link gösterme vasıtasıyla bilgiyi erişime açması temelinde, hyperlinklerin İnternetin sorunsuz işletilmesi için arz ettiği öneme vurgu yapmıştır. Habercilik için düşünüldüğünde, hyperlinkler diğer geleneksel yayıncılık yöntemlerinden farklı bir yerde durmaktadır; nitekim bir içerik sunulmamakta ya da iletilmemektedir, kullanıcılar başka bir kaynakta bulunan bilgiye yöneltilmekte ya da okuyucunun dikkati bu kaynağın var olduğuna çekilmektedir.

Ayırt edici başka bir özellik ise, hyperlink ekleyen kişi, yöneltilen adreste bulunan bilgiyi kontrol edememekte ve söz konusu bilgi sonradan değişebilmektedir. Hyperlinkte bulunan içerik ayrıca orijinal yayıncı tarafından erişime açılmakta ve kamuya, sınırsız erişim sağlanmaktadır.

Söz konusu incelemeler göz önüne alındığında Mahkeme, Macar mahkemelerinin hyperlink eklenmenin, karalayıcı bilginin yayılmasına denk olacağına ve objektif sorumluluk halinin doğacağına ilişkin yaklaşımına katılmamaktadır. Bunun yerine, söz konusu sorumluluk halinin 10. Madde kapsamında kişiselleşmiş bir incelemeden geçirilmesi ve birkaç unsurun göz önüne alınması gerektiği belirtilmiştir.

Mahkeme söz konusu durumu beş unsur altında değerlendirmiştir: gazetecinin şüpheli içeriği onaylayıp onaylamaması; gazetecinin söz konusu içeriği onaylama olmaksızın tekrarlayıp tekrarlamadığı; gazetecinin herhangi bir onay ya da tekrarlama olmaksızın yalnızca hyperlink ekleyip eklememesi; gazetecenin söz konusu içeriğin karalayıcı ya da başka bir sebeple hukuk aykırı olduğunu bilip bilmemesi ya da makul olarak bilmesinin beklenip beklenemeyeceği; ve gazetecinin, gazetecilik etiği ve sorumlu gazeteciliğin getirdiği gerekli özen doğrultusunda iyi niyetle davranıp davranmadığı.

Mahkeme, başvurucu şirketin haberinde; herhangi bir yorum, tekrarlama ya da politik parti bahsi olmaksızın, yalnızca topluluk lideriyle yapılan bir röportaj olduğunu ve röportajın Youtube linkinin verildiğine işaret etmiştir. Haber, topluluk liderinin yorumlarının doğru olup olmadığına ilişkin, ya da topluluk liderinin onaylayan herhangi bir ifade içermemektedir.

Hyperlink eklemesinde bulunan gazeteciye, söz konusu içeriğin karalayıcı nitelikte olduğunun bariz şekilde görünemeyebileceği, nitekim söz konusu zamanda herhangi bir yargısal sürecin bulunmadığını ve olayların başlangıcı sebebiyle söz konusu beyanların açıkça hukuka aykırı olarak görülmesinin mümkün olmadığı belirtilmiştir. Ek olarak, politikacılar ve politik partiler kabul edilebilir eleştirileri daha geniş sınırlar içinde kabul etmek zorundadır.

Son olarak Mahkeme; Macar hukukunun, mahkemeler tarafından da yorumlandığı üzere, başvurucu şirketin 10. Madde kapsamındaki hakları açısından herhangi bir değerlendirme yapma imkanı tanımadığını ve söz konusu değerlendirmenin bahsi geçen zamanda kamusal önem arz eden tartışmalar bakımından son derece önemli olduğunu tespit etmiştir.

Hyperlink eklemenin bilgi yaymaya ilişkin objektif (katı) bir sorumluluk hali ile birlikte ele alınması, tarafların 8. ve 10. Madde kapsamındaki hakları açısından herhangi bir dengeleme yapılamayacağı anlamına gelmektedir.

Böylesi bir objektif sorumluluk halinin; yazar ve yayıncıları, kontrol edemedikleri içeriğe ilişkin hyperlink ekleme yönteminden sakınmalarına yönlendirerek, İnternetteki bilgi akışı üzerinde olumsuz sonuçlar doğurabileceği belirtilmiştir. Bu durumun, doğrudan ya da dolaylı olarak İnternetteki ifade özgürlüğü üzerinde dondurucu etki yaratabileceği ifade edilmiştir.

Bütünüyle, başvurucu şirketin ifade özgürlüğüne orantısız bir müdahalede bulunulmuştur ve bu sebeple 10. Madde kapsamındaki hakları ihlal edilmiştir.

Adli Tazmin (41. Madde)

Mahkeme, Macaristan’ın başvurucu şirkete, 597.04 Euro maddi tazminat ve 4,149.39 Euro olan masraf ve giderlerin ödemesine hükmetmiştir.

Ayrı Görüş

Hakim Pinto de Albuquerque, mutabık görüşünü beyan etmiş ve bu görüş kararın ek kısmında belirtilmiştir.