İHAM’ın Høiness v. Norveç kararının özet çevirisi: “Yerel mahkemelerin hakarete varan anonim yorumlardan ötürü İnternet forumunu sorumlu tutmaması, özel hayata saygı hakkını ihlal etmez.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), 19 Mart 2019 tarihinde yayımladığı Høiness v. Norveç davası, bir İnternet forumunda başvurucu Høiness hakkında yapılan kaba yorumların ardından yerel mahkemelerin İnternet forum yer sağlayıcısının hukuki sorumluluğuna gitmeyi reddetmesi hakkındadır.

Mahkeme; başvurucu Høiness’in 8. maddede düzenlenen özel hayata ve aile hayatına saygı hakkına karşı, haber portalının ve tartışma forumunun 10. madde kapsamındaki ifade özgürlüğü hakkı arasında adil bir denge kurulmasında, yerel mahkemelerin takdirleri dahilinde (“takdir marjı”) hareket ettiklerini belirtmiştir. Ek olarak, yerel mahkemelerin yargılama giderlerinin başvurucu üzerine bırakılması kararları 8. maddeyi ihlal etmemiştir.

Kararın özet çevirisini stajyer avukat Polat Yamaner yaptı.

Høiness v. Norveç, Başvuru no. 43624/14, Karar tarihi: 19.03.2019, Kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz.

Olayların Özeti

Başvurucu, Mona Høiness 1985 doğumlu bir Norveç vatandaşıdır ve Oslo’da (Norveç) yaşamaktadır. Tanınmış bir avukat olan Bayan Høiness, genel itibariyle ceza ve velayet davaları üzerine çalışmaktadır. Kendisi, eski bir talk-show sunucusu olan ve kamusal tartışmalarda oldukça aktif olarak yer alan bir iş adamıyla evlidir.

Başvurucu Ağustos ve Eylül 2010 tarihlerinde Basın Şikayetleri Komisyonu’na (Pressens Faglige Utvalg) Bay Trygve Hegnar’a ait ve kendisi tarafından denetlenen Kapital ve Finansavisen isimli günlük ve haftalık iş/ticaret gazetelerinde yer alan iki yayınla ilgili şikayette bulunmuştur. Bay Hegnar ayrıca genel olarak ticaret ve finans haberleri yayınlayan Hegnar Online isimli internet portalının sahibi ve denetleyicisidir.

Her üç yayın, 2010 yaz aylarında başvurucunun; sonradan mirasçısı olduğu, varlıklı, yaşlı ve dul bir kadınla olan ilişkisini konu alan haberler yapmıştır. Haberlerde, başvurucunun kadını duygusal ya da ekonomik olarak sömürdüğüne ilişkin doğrudan ve dolaylı ifadeler yer almaktadır. Dul kadının 2011’de ölmesinden sonra, kadının yakınları başvurucuya karşı vasiyetnamenin geçerliliğine ilişkin dava açmışlardır. Başvurucunun ilk ve ikinci derece mahkemelerinin ikisinde de kazandığı (sırasıyla 2011 ve 2014 yılları) miras davası, yukarıda anılan yayınlarda ayrıntısıyla ele alınmıştır.

Hegnar Online web sitesi ayrıca okuyucuların tartışabilecekleri ve yorumda bulunabilecekleri –online gazete vasıtasıyla ulaşılabilen, ancak ayrı bir adreste yer alan- bir forum içermektedir. Forumda editoryal hiçbir içerik bulunmayıp, bütün içerik kullanıcı kaynaklıdır. Kullanıcıların anonim olarak yorum bırakması mümkün olup, üye olma şartı aranmamaktadır. Tartışma forumu Norveç’te türünün en büyük örneklerinden biri olup, her ay yaklaşık 200,000 yorum gönderilmektedir. Forumda birçok sub-forum bulunmakta olup, bunlardan bazıları “Nakliyat”, “IT”, “Finans”, “Mülkiyet”, “Medya” ve “Günün teması” şeklindedir.

5 Kasım 2010 tarihinde, “Günün teması” sub-forumunda “Mona Høiness – Kapital’e göre dava büyüyor” başlıklı bir forum konusu açılmıştır. Orijinal postun başlığı yalnızca “Statü nedir?” başlıklıdır. Aynı günün devamında “Seksi kadın. Dava neyle ilgili ???” şeklinde bir yorum atılmış, bu yoruma “Para.” şeklinde cevap verilmiştir. Aynı gün saat 12.32’de bir başka kullanıcı, başvurucuya “çakacak kadar şanslı birini tanıyan birini tanıdığını” iddia eden bir yorum paylaşmıştır. (“Yorum 1”)

8 Kasım 2010 tarihinde “Hamile mi yoksa kilo mu alıyor?” şeklinde bir yorum yazmış ardından kelime oyunuyla “Hegnar’ın payları hala büyüyor mu? yorumu yapılmıştır. Saat 17.55’de başka bir yorumcu “Eğer şuna çakacak olsaydım ancak gözlerimi bağlamanız gerekirdi, gudubet gibi ve orospuya benziyor.” yorumunu yapmıştır. (“Yorum 2”)

Bütün yorumlar anonim yapılmıştır ve farklı yorumcuların sayısı bilinmemektedir. 8 Kasım 2010, saat 19.26’da alınan bir çıktıya göre Yorum 1, 176 kez; Yorum 2, 12 kez okunmuştur. Aynı gün 8 Kasım 2010’da başvurucunun avukatı Basın Şikayetleri Komisyonu’na Kapital ve Hegnar Online yayınlarında yer alan içeriklere ilişkin bir şikayette bulunmuştur. Bay Hegnar söz konusu şikayetin bir nüshasını 9 Kasım 2010 tarihinde almış ve Hegnar Online’ın Kapital’den ayrı bir editörlüğünü bulunduğunu ve ikinci şikayetten ötürü sorumlu tutulamayacağını belirtmiştir. Ertesi gün Basın Şikayetleri Komisyonu taraflara, başvurucu avukatıyla iletişime geçtiklerini belirterek, ikinci şikayetin ayrı bir şikayet niteliğinde olmadığını ve daha önce yapılmış olan şikayetin bir eki yerine geçtiğini belirten bir e-posta yazmıştır.

Yorum 1 ve Yorum 2’nin silinmemesi üzerine başvurucunun avukatı Hegnar Online editörleri olan Bay B. ve Bay H.’ye hitaben yorumların derhal silinmesi gerektiğini ve Bay Hegnar’ın “her türlü sorumluluğu reddettiğini” belirten bir e-posta yazmıştır. Bay B. bu maile cevaben  rehber ilkelerine aykırı yorumların silinmemesi sebebiyle özür dilemiş ve yorumları sildiğini belirtmiştir.

19 Kasım 2010 tarihinde Bay Hegnar Kapital’de; Hegnar Online ile Kapital’in birbirinden bağımsız olduğu, Hegnar Online’da yazılanlardan ötürü kendisinin sorumlu tutulamayacağını ve Hegnar Online’ın açık bir forum olduğunu, sert yorumlara tahammül edilmesi gerektiğini ve böyle web sitelerinde yazılan yorumlar için doğrudan Basın Şikayetleri Komisyonu’na gidilemeyeceğini belirten bir yazı yazmıştır.

23 Kasım 2010 tarihinde Basım Şikayetleri Komisyonu Kapital ve Finansavisen’nin sırasıyla yanıltıcı başlık kullanmak ve başvurucuya cevap hakkı tanımamak sebeplerinden meslek kurallarına aykırı davrandığını tespit etmiştir.

28 Kasım 2010 tarihinde “Medya” sub-forumunda “Mona Høiness vs Trygve Hegnar” başlığıyla bir forum konusu açılmıştır. Başlıkta miras davası başvurunun cinsel tacize uğramış olduğu iddiası tartışılmaktadır. Aynı gün yazılan yorumlardan biri “Mona’ya trønderbjørn’u tanıyor mu sorun :))” şeklindedir. Aynı gün yapılan diğer bir yorum başvurucunun “trønderbjørn” lakabıyla anılan birine “hala çakıp çakmadığı” sorusunu ortaya atmıştır. (“Yorum 3”) Başvurucuya ilişkin başka yorumlar da yapılmıştır ve bütün yorumlar anonimdir.

Başvurucunun avukatı Bay H.’ye söz konusu yorumun silinmesiyle ilgili, Yorum 3’ün 115 okunduğuna ilişkin belgeyi de ekte belirterek bir mail atmıştır. Bay H., kontrol etmesi üzerine söz konusu yorumların zaten silindiğini gördüğünü belirten bir cevap vermiştir.

7 Ocak 2011 tarihinde her iki forum başlığıyla ilgili Basın Şikayetleri Komisyonu’na şikayette bulunulmuştur. Komisyon 22 Şubat 2011 tarihinde, ne cinsel taciz içerikli yorumların, ne de başvurucuyu etik ve hukuka aykırı davranışlarla itham eden yorumların gazetecilik meslek kurallarıyla bağdaştığını ve editörlerin yorumları derhal kaldırması gerektiğini belirten bir karara varmıştır.

Başvurucu avukatı, 7 Nisan 2011 tarihinde Hegnar Online’a bir e-posta atmıştır. Söz konusu e-posta’da avukat, yorum 1 ve 3’ün karalayıcı, cinsel taciz ve kadınlara karşı ayrımcı nitelikte olması sebebiyle Hegnar Online’a ve Bay H.’ye karşı ceza ve hukuk davası açmayı düşündüklerini söyleyerek tazminat talebinde bulunmuştur. Hegnar Online ve Bay H.’nin avukatı bu e-postaya 28 Nisan 2011 tarihinde cevap vermiş ve uygunsuz yorumlar için Hegnar Online’’ın oldukça kolaylaştırılmış bir sistemi olduğundan söz etmiştir. Her gönderinin yanında şirketi uyaracak bir link bulunmaktadır (“uyarı butonu”). Şirketin böyle bir şikayet alması, genellikle yorumun silinmesi ile neticelenmektedir. Yaklaşık 1,800 ila 2,000 yorum şikayet üzerine aylık olarak silinmektedir. Ek olarak, yorum 1 ve 2, başvurucunun şikayeti üzerine 8 dakika içinde ve yorum 3 moderatörlerin inisiyatifiyle silinmiştir. Cevapta Hegnar Media AS söz konusu yorumlardan ötürü tekrar özür dilemekte ancak, mevcut durum itibariyle tazminat yükümlülükleri bulunmadığı belirtilmiştir.

Bunun üzerine başvurucu, Mayıs 2011 tarihinde Hegnar Media AS şirketine ve İnternet portalı Hegnar Online’ın editörü Bay H.’ye karşı hakarete maruz kaldığı ve isminin lekelendiği iddiasıyla bir hukuk davası açmıştır. Başvurucu, Hegnar Media AS şirketinin bünyesine dahil olan Hegnar Online forumunda anonim olarak yapılan ve cinsel taciz içerikli üç yorumun onurunu zedelediğini belirtmiştir. Davalılar bu durumun farkında olmadıklarını ve yorumların içeriğini öğrenir öğrenmez kaldırdıklarını öne sürmüşlerdir. Ocak 2012 tarihinde Şehir Mahkemesi davalılar lehine hüküm kurmuştur. Şehir Mahkemesi, söz konusu yorumların hukuka aykırı bir karalama teşkil etmediğine ve Bayan Høiness’in onurunu ya da itibarını zedeleyici nitelikte olmadığına karar vermiştir.

Bayan Høiness bu kararı istinaf etmiştir. Yüksek Mahkeme Ekim 2013 tarihinde, Bayan Høiness’in tazminat talebinin davalıların kusurlu hareketlerinin yeterli düzeyde olmaması sebebiyle karşılanamayacağına karar vermiştir. Yüksek mahkeme bu doğrultuda, web sitesinde “uyarı butonları” bulunduğuna ve okuyucuların yorumlara tepki gösterebileceğine işaret etmiştir. Yüksek Mahkeme ayrıca Şehir Mahkemesinin yargılama giderlerine ilişkin kararını da onayarak davalı tarafa 183,380 Norveç kronu (yaklaşık 20,050 Euro) ödenmesine karar vermiştir. Bayan Høiness bu karara karşı temyiz başvurusunda bulunmuşsa da bu başvuru temyiz mahkemesi tarafından reddedilmiştir.

Başvurucunun Şikayetleri

Bayan Høiness 8. maddeye dayanarak Norveç yetkililerinin itibarının korunması hakkını yeterli ölçüde korumamaları ve dosyası kapsamında yargılama giderlerini ödemesine hükmetmeleri sebebiyle şikayetçi olmuştur.

Başvuru İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne 3 Haziran 2014 tarihinde ulaşmıştır.

Mahkeme’nin Kararı

Mahkeme, 8. maddenin bir kişinin itibarının korunması hakkını kapsadığını tekrarlamıştır.

Mahkeme davaya konu olayın Devlet’in eylemlerinden değil, yerel mahkemeler tarafından Bayan Høiness’in özel hayatının korunmasının karşılanmadığı iddialarına dayandığını gözlemlemiştir. Negatif yükümlülüklere ek olarak, özel hayata etkili şekilde saygı duyulması için pozitif yükümlülüklerin de söz konusu olması mümkündür.

8. ve 10. maddeler kapsamındaki yarışan menfaatler açısından Mahkeme Delfi AS v. Estonya kararı ile genel ilkeleri belirlemiş durumdadır, § 139:

“Mahkeme, kural olarak 8. ve 10. Madde kapsamındaki hakların eşit derecede saygı görülmesi gerektiğini tespit etmiştir ve kural olarak, bir yayıncının incitici yayını sebebiyle 10. madde kapsamında yaptığı başvuru ile, yayına konu edilen şahsın 8. madde kapsamında yaptığı başvurunun neticesinin değişiklik göstermemesi gerektiğini belirtmektedir. Dolayısıyla, her iki durumda da tanınan takdir marjı aynı olacaktır. Bu iki hak arasındaki dengeleme faaliyetinin, yerel yetkililer tarafından Mahkemenin içtihadına uygun olarak yapıldığı durumlarda, Mahkemenin yerel mahkemelerden farklı bir görüş benimsemesi için güçlü gerekçelerin olması gerekmektedir. Diğer bir deyişle, yarışan menfaatlerin ya da yarışan Sözleşme haklarının dengelenmesi gerektiğinde, Mahkeme Devletlere genel olarak geniş bir takdir marjı tanımaktadır.”

Ek olarak, bu orantılılık değerlendirmesinde Mahkeme ifade özgürlüğüyle ilgili olarak;

• yorumların yapıldığı bağlam,
• şirket tarafından karalayıcı yorumların önlenmesi ya da ortadan kaldırılması için uygulanan yaptırımlar,
• yer sağlayıcının sorumluluğuna alternatif olarak gerçek yazarların yorumlarından ötürü sorumluluğu ve
• şirket için yürütülen yerel mahkeme sürecinin sonuçları

gibi bir dizi özel kıstas tanımlamıştır.

Mahkeme, Bayan Høiness hakkında yapılan yorumların Şehir Mahkemesi tarafından ulusal hukuk uyarınca hakaret/lekeleyici içerik teşkil etmediğine hükmedilmişken, Yüksek Mahkeme tarafından yorumların karalayıcı olup olmadığının tespitinin gereksiz olduğuna hükmedildiğine işaret etmiştir. Mahkeme ayrıca söz konusu yorumların yapısının etraflıca incelenmesinin bir zorunluluk olmadığını, nitekim yorumların nefret söylemi ya da şiddete çağrı mertebesinde olmadığını değerlendirmiştir.

İkinci olarak Mahkeme, Bayan Høiness’in yorumları yazan anonim şahıslara karşı dava açma girişiminde ciddi engellerle karşılaşacağı iddiasında itiraz edilmeye gerek bir husus bulmamıştır. Yorumların yapıldığı bağlama bakıldığında, Mahkeme tartışma forumlarının haberlerin sunumuna entegre edilmediğini, dolayısıyla editoryal içeriğin bir devamı olmadığını gözlemlemiştir.

Hegnar Online tarafından uygulanan yaptırımlara bakıldığında, içerik denetlenmesi adına yerleşik bir moderatör sisteminin olduğu görülmektedir. Ek olarak, okuyucuların “uyarı butonlarına” tıklama imkanı ve e-mail gibi başarılı sonuç veren diğer uyarı yöntemleri bulunmaktadır. Ele edilen davada, yorumlardan biri moderatörlerden birinin kendi inisiyatifiyle, Bayan Høiness’in avukatı vasıtasıyla yaptığı bildirimin teslim alınmasından önce silinmiştir. Yüksek Mahkeme, forum içeriğinin denetlenmesine ilişkin alınan tedbirleri ve Bayan Høiness’in bildirimlerine verilen özel cevapları bütünüyle incelenmesi ve değerlendirilmesi neticesinde, haber portalı şirketinin ve editörünün makul davrandığına hükmetmiştir.

Mahkeme, Bayan Høiness’in davasının yerel yargılamada iki derecede esastan incelendiğini tespit etmiştir. Mahkemeler ilgili bütün hususları incelemiştir. Delfi AS v. Estonya doğrultusunda ortaya konan ilkeler uyarınca, Mahkeme’nin yerel mahkemelerden farklı bir görüşte bulunmasının bir sebebi bulunmamaktadır.

Mahkeme bu doğrultuda, yerel mahkemelerin Bayan Høiness’in 8. madde kapsamındaki hakları ile haber portalı ve tartışma forumları yer sağlayıcısının 10. madde kapsamındaki ifade özgürlüğü arasında makul bir denge sağlamada takdir marjları kapsamında hareket ettiklerine hükmetmiştir.

Mahkeme ek olarak Bayan Høiness’e hatırı sayılır miktarlarda yargılama gideri ücreti yükletildiğini tespit etmiştir. Bununla birlikte, yerel mahkemelere sunulan iddiaların yapısı ve dava konusuna bakıldığında, Mahkeme yerel mahkemelerin bu kararının doğruluğunu sorgulama gereği görmemektedir. Mahkeme, Bayan Høiness’in 8. madde kapsamındaki haklarının her hâlükârda yeterince korunduğunu ve bu maddenin ihlal edilmediğine hükmetmiştir.