FORUM – Efekan Sadak – ABD Yüksek Mahkemesi, kürtaja erişimi zorlaştıran Louisiana yasasını anayasaya aykırı buldu: June Medical Services, LLC v. Russo kararı hakkında düşünceler

Efekan Sadak

Women on Waves

Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi’nin 1973 yılındaki Roe v. Wade kararıyla birlikte kadınların kürtaja erişimi anayasal hak statüsündedir. Bu karar esas olarak ABD Anayasa’sının 14. Ek Maddesi’ne (bütün vatandaşların haklarının eşit korunması prensibi) dayanmaktadır. Gerekçeli karar kapsamında, devletin bu haklara saygı gösterirken hem hamile kadının sağlığını, hem de insan hayatı potansiyelini koruma sorumluluğu olduğunu vurgulanmıştır. Bu bağlamda, güvenli kürtaja erişim anayasal bir hak olmakla beraber, hakkın kullanımı sınırsız değildir. Her eyalet hakkın özünü ortadan kaldırmayacak şekilde düzenlemeler yapabilmektedir. Cumhuriyetçi eyaletler tarafından ortaya konulan düzenlemeler ise çeşitli kisveler altında kürtaja erişimi zorlaştıran düzenlemeler olarak tezahür etmektedir.

ABD Sağlık Hukuku uyarınca, doktorların kabul yetkisi (admitting privilege), tıbbi hizmet sağlayıcılarının hastaları belirli bir hastaneye kabul etmelerini ve bu hastanede kişisel olarak belirli tıbbi hizmetler sunmalarını sağlar. Kürtaj servisi bağlamında kabul yetkisi gereklilikleri, uzun süredir devam eden hasta güvencelerine çok az katkı sağlamakla birlikte, hastanelerin kürtaj servisi sağlayıcılarının bölgede hizmet sunmaya devam edip edemeyeceği konusunda veto yetkisini etkili bir şekilde temsil etmektedir. 2018 yılında Ulusal Bilimler Akademisi kabul yetkisi de dahil olmak üzere kürtaj servisinde tıbbi olarak gereksiz kısıtlamaların gecikmelere neden olduğunu ve kaliteli kürtaj servisine erişimi tehdit ettiğini tespit etmiştir.

4 Mart 2020 tarihinde, ABD Yüksek Mahkemesi önünde görülen June Medical Services, LLC v. Russo, Louisiana Eyaleti’nde bulunan, tek bir doktorun kürtaj hizmeti sağlayabileceği bir klinik dışında, bütün kürtaj kliniklerini kapatmaya zorlayan Louisiana Yasası’nın (Act 620) itirazına ilişkin bir davadır. Doktorların 30 mil (48 km) içerisinde bir hastanede kabul yetkileri tanınmadıkça kürtaj hizmetleri sağlamalarını engelleyen tartışmalı yasa, 2016 yılında, anayasaya aykırı olarak kürtaja erişimi kısıtlayan Teksas yasasına (H.B. No 2) ilişkin Yüksek Mahkeme kararı olan Whole Woman’s Health v. Hellerstedt’teki kısıtlama ile aynıdır. Dört yıl önce Yüksek Mahkeme Whole Woman’s Health v. Hellerstedt kararında güvenli kürtaja erişmeye çalışan kadınlara, yasanın aşırı yük (undue burden) yüklediği ve kürtaja erişimi ciddi şekilde azalttığını saptamıştır. Her ne kadar Roe v. Wade kararı ile elde edilen anayasal hak tersine çevrilememiş olsa da, asıl endişe edilen durum kararı tersine çevirmeden getirilen sınırlamalar yönünde. Yüksek Mahkeme’nin 4 yıl arayla neredeyse aynı düzenlemeye ilişkin bir başka karar incelemesi sıkça rastlanan bir durum değil.  June Medical Services, LLC v. Russo özelinde endişe oluşturan durum, hem 4 yıl önceki politik durumun hem de Yüksek Mahkeme üyelerinin değişmesi. ABD Başkanı Donald Trump’ın, muhafazakar yargıçlar Gorsuch ve Kavanaugh’u aday göstermesi, Yüksek Mahkeme’de 5’e karşı 4 oyla muhafazakarlık çoğunluk vermektedir.

Davanın açıldığı esnada Louisiana Eyaleti’nde beş kürtaj kliniği ve altı kürtaj doktoru bulunmaktadır. Louisiana Bölge Mahkemesi, 620 Yasası’nı düşürdüğünde eyalet içerisinde sadece üç kürtaj kliniği ve beş kürtaj doktoru kalmıştır. Ayrıca, Bölge Mahkemesi, 620 yasasının yürürlülüğe girmesi durumunda her yıl 10.000 kürtaj gerçekleştirilen Louisiana Eyaleti’nde sadece bir klinik ve bir kürtaj doktorunun kalacağını tespit etmiştir. Bölge Mahkemesi’nin bulgularına göre, 620 Yasası sağlık veya güvenliği ilerletmediği gibi, doktorların kürtaj servisi sağlama konusunda yetkili olmasını sağlamadığını tespit etmiştir. Ayrıca yasanın, kürtaja erişim konusunda aşırı yük getireceğini saptamıştır.

Dava kapsamında, 620 yasasına karşı, yaklaşık 200 kuruluş ve 700’den fazla kişinin bir araya gelmesiyle ABD Yüksek Mahkemesi’ne  27 Amicus Curiae sunulmuştur. Bu çerçevede, kürtaj sağlayıcılarına yerel hastaneler kapsamında getirilen kısıtlamanın, kürtajın güvenli bir medikal işlem olduğu ve hastaların nadiren acil bakıma ihtiyaç duyduğu gerçeğini göz ardı ettiği öne sürülmüştür. Getirilen kısıtlamanın, kürtaja ihtiyaç duyan kadınları güvenceli kılmaktan çok kürtaj sağlayıcıları ve klinikleri azaltarak kürtaja erişimi azaltacağını vurgulanmıştır.

29 Haziran 2020 tarihinde ABD Yüksek Mahkemesi davayı sonuçlandırdı. Mahkeme 5’e karşı 4 oyla aldığı kararında Louisiana yasasına ABD Anayasa’sına aykırı buldu. Kararın çoğunluk görüşü Yargıç Stephen Breyer tarafından yazılmış ve Yargıç Sotomayor, Yargıç Ginsburg, Yargıç Kagan bu görüşe katılmıştır. Muhafazakar kanattan Yargıç John G. Roberts’ın, liberal kanattan yana oy kullanmış olsa da liberal kanattan Yargıç Stephen Breyer’in gerekçesine katılmamaktadır. Liberal kanat, Louisiana yasasının medikal olarak gerekli olmadığını ve kürtaja erişimi kısıtlamaya yönelik örtülü bir girişim olduğu gerekçesiyle anayasaya aykırı bulmuştur. Yargıç Roberts ise Teksas yasası gibi bu yasanın da kürtaja erişmeye çalışan kadınlar için bir yük getirdiğini kabul ederek, liberal kanadın oylamasına katılmıştır.

Muhafazakar kanat ise ayrı muhalefet şerhleri yazmış ve bu kanattan Yargıç Thomas, Roe v. Wade kararının gözden geçirilmesi gerektiğini, birçok açıdan bu kararın yanlış olduğunu ama en temelinde 14. Ek Madde’nin bir kadının kürtaj yaptırmasına dayanak oluşturmadığını ileri sürmüştür.

Bu karar, Roe. v. Wade’ten bu yana kazanılmış anayasal hakların korunması ve Louisiana eyaletindeki kişiler bakımından çok büyük önem teşkil ediyor. ABD Yüksek Mahkemesi’nin yakın zamanda kürtaja erişimi engelleyen diğer tartışmaları karara bağlaması bekleniyor.

Anayasa Gündemi – FORUM sayfasında yayınlanan yazılar herhangi bir denetimden veya hakem kontrolünden geçmemektedir. Yazıların içeriğinden yalnızca yazar(lar) sorumludur. Yazılar ancak kaynak gösterilerek ve link verilerek kullanılabilir.