İHAM’ın N.H. ve diğerleri v. Fransa kararının özet çevirisi: “Sığınmacıların; geçimlerini sağlayacak olanaklardan yoksun ve evsiz olmaları, işkence yasağının ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), 2 Temmuz 2020 tarihinde N.H. ve diğerleri v. Fransa kararında İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS) 3. maddesinin (işkence ve kötü muamele yasağı) başvurucular N.H., K.T. ve A.J. açısından ihlal edildiğine ve S.G. açısından ihlal edilmediğine oybirliğiyle karar verdi.

Başvuru, Fransa’da yaşayan beş bekar sığınmacı erkeğe aittir. Başvurucular, Fransız hukukuna göre almaları gereken maddi ve finansal desteği alamadıklarını ve bu sebeple aylarca, insanlık dışı ve küçük düşürücü şartlarda uyumak zorunda olduklarını iddia etmişlerdir.

Mahkeme; başvurucu N.H.’nin hiçbir geliri olmadan sokakta yaşadığını, başvurucular K.T. ve A.J.’nin ise sırasıyla 185 ve 133 gün sonra “Geçici Ödenek”ten yararlandıklarını ve yine sokakta yaşadıklarını kaydetmiştir. Buna ek olarak N.H., K.T. ve A.J.; sığınmacı olarak kaydedilmelerinden önce bir süre boyunca bu durumlarını kanıtlayacak belgelerden yoksun şekilde yaşamak zorunda bırakılmışlardır.

Fransız makamları, iç hukuktan doğan yükümlülüklerini yerine getirmemiştir. Başvurucuların aylarca yaşadıkları kötü uyku, hijyen noktalarına erişememe, tamamen gelirsiz olma ve her an saldırıya uğrama veya soyulma korkularından sorumlu bulunmuşlardır. Başvurucuların onurlarına saygı gösterilmemiş ve aşağılayıcı muamelenin mağduru olmuşlardır.

Mahkeme; bu yaşam koşullarının, Fransız makamlarından uygun bir cevap alamamakla ve yerel mahkemelerin, bekar erkekler olmaları sebebiyle yetkili makamların yeterli kaynak ayıramamasından bahisle verdiği sistematik ret kararlarıyla birleştiğinde, Sözleşme’nin 3. maddesinin uygulanmasını gerektirecek bir yoğunluğa ulaştığına hükmetmiştir. Fransız makamlarının kusuru sonucu başvurucular N.H., K.T. ve A.J. kendilerini, Sözleşme’nin 3. maddesine aykırı bir durumda bulmuşlardır.

Kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Mahkeme’nin yayınladığı basın özeti Dicle Demir tarafından çevrilmiştir.

N.H. ve diğerleri v. Fransa, Başvuru No: 28820/13, 75547/13 ve 13114/15, Karar tarihi: 02.07.2020

BAŞVURU KONUSU OLAYLAR

N.H.- Başvuru No: 28820/13

Başvurucu N.H., 1993 doğumlu ve Paris’te yaşayan bir Afganistan vatandaşıdır. Mart 2013’te Fransa’ya vardıktan sonra France Terre d’Asile derneği aracılığıyla bir posta adresi edinmiştir. 4 Nisan 2013’te Paris Polis Karakolu’na sığınma başvurusunda bulunmuştur ve kendisine 9 Temmuz 2013 tarihine randevu verilmiştir. 18 Nisan 2013’te Paris İdare Mahkemesi’ne, sığınma başvurusunun değerlendirilmesi ve kendisine koşullu oturma izni verilmesi emri talebiyle acil başvuruda bulunmuştur. Acil başvuru hâkimi, bu talebi reddetmiştir. N.H. bu karara karşı Devlet Konseyi’ne (en yüksek idari mahkeme) itirazda bulunmuştur. Bu mahkemenin acil başvuru hâkimi de itirazı reddetmiştir.

3 Ekim 2013’te N.H, Mülteci ve Vatansız Kişileri Koruma Fransız Ofisi (OPFRA) tarafından sığınma başvurusunun inceleneceği fakat daha önce Danimarka’da sığınma başvurusunda bulunmuş olması sebebiyle sığınmacı statüsüyle Fransa’da yaşayamayacağı konusunda bilgilendirilmiştir. Aynı gün N.H., sığınmacılara ödenen Geçici Ödenek’i almak amacıyla iş bulma merkezine gitmiştir. Bu ödenek talebi, OPFRA tarafından başvurusunun incelendiğine ilişkin bir mektup göstermemiş olması sebebiyle reddedilmiştir. Başvurucu, maddi ve finansal destek olmadan zor şartlarda yaşamaya zorlanmıştır. 17 Aralık 2013’te, %60’ı devlet tarafından finanse edilen Corot Entraide Auteuil derneği, başvurucuya konaklama sağlamıştır.

S.G., K.T. ve G.I. – Başvuru No: 75547/13

Başvurucu S.G., 1987 doğumlu ve Carcassonne’da yaşayan bir Rusya vatandaşıdır. 15 Temmuz 2013’te Fransa’ya varmış ve karakola sığınma başvurusunda bulunmuştur. Kendisine, sığınmacıları kabul eden bir merkezde konaklama teklif edilmiştir ve bu teklifi kabul, Geçici Ödenek’ten faydalanmanın bir şartıdır. Fakat bu merkezde boş yer olmadığından Aude sahilindeki kişilerden kiraladığı bir çadırda yaşamak zorunda kalmıştır. 2 Ağustos 2013’te OPFRA, sığınma başvurusunu kaydetmiştir. 18 Eylül 2013’te Geçici Ödenek’i elde etmiştir. 7 Ekim 2013’te, Devlet tarafından kendisine konaklama sağlanmasını Montpellier İdare Mahkemesi’ndeki acil başvuru hakimlerinden talep etmiştir. Hâkim, talebi reddetmiştir. 13 Ekim 2014’te OPFRA, sığınma başvurusunu reddetmiştir. Herault Karakolu, peş peşe 3 kararla Fransa’dan ayrılmasını emretmiştir. S.G., iptal edilmeleri talebiyle bu kararlara karşı itirazda bulunmuştur.

Başvurucu G.I., 1988 doğumlu ve Carcassonne’da yaşayan bir Gürcistan vatandaşıdır. 25 Mayıs 2013’te Fransa’ya varmış ve 28 Mayıs’ta Languedoc-Roussillon bölgesindeki karakola sığınma başvurusunda bulunmuştur. Kötü şartlarda uyumuştur. 19 Haziran 2013’te OPFRA, başvurusunu kaydetmiştir ve başvurucu, 23 Ağustos 2013’te Geçici Ödenek’i elde etmiştir. 7 Ekim 2013’te, S.G.’ninkine benzer bir taleple Montpellier İdare Mahkemesi’ne acil başvuruda bulunmuş fakat hâkim bu talebi aynı gerekçelerle reddetmiştir. 11 Nisan 2014’te G.I., sığınma başvurusunu geri çekmiş ve menşe ülkesine gönüllü geri dönüş için yardım aramıştır.

Başvurucu K.T., 1990 doğumlu ve Carcassonne’da yaşayan bir Rusya vatandaşıdır. 7 Ocak 2013’te Fransa’ya varmış ve karakola sığınma başvurusunda bulunmuştur. Başvurusu, 14 Haziran 2013 tarihinde OPFRA tarafından kaydedilmiş ve başvurucu 15 Temmuz 2013’te Geçici Ödenek’i elde etmiştir. Başvurucu, Aude sahilinde bir çadırda yaşamak zorunda kalmıştır. 7 Ekim 2013’te K.T., Montpellier İdare Mahkemesi’nde S.G.’ninkine benzer bir taleple acil başvuruda bulunmuş fakat bu talebi reddedilmiştir. K.T., birçok defa nafile şekilde oturma izni başvurusunda bulunmuştur.

A.J.- Başvuru No:13114/15

Başvurucu A.J., 1974 doğumlu ve Paris’te yaşayan bir İran vatandaşıdır. Gazeteci olarak çalıştığı İran’dan kaçabilmiş ve 9 Eylül 2014’te Fransa’ya varmıştır. 14 Ekim 2014’te France Terre d’Asile derneği aracılığıyla posta adresi almıştır. A.J., 23 Ekim 2014’te Paris Polis Karakolu’na sığınma başvurusu yapmak için gitmiş, başvurusunun kaydı yapılmamış ve kendisine, 7 Ocak 2015 tarihine randevu verilmiştir. 4 Kasım 2014’te Ille-de-France karakoluna konaklama için başvuruda bulunmuş fakat ulusal sığınmacı kabul sistemindeki kapasite yetersizliği sebebiyle bu talebi yerine getirilmemiştir. 13 Kasım 2014 tarihinde A.J., Paris İdare Mahkemesi acil başvuru hakiminden oturma izni başvurusunun karakolca incelenmesini ve kendisinin konaklama merkezine yerleştirilmesini içeren bir karar verilmesini talep etmiştir. Hâkim, bu talebi reddetmiştir. Devlet Konseyi (en yüksek idari mahkeme) de itirazı reddetmiştir. 7 Ocak 2015’te karakoldaki bir toplantıda A.J.’ye, sığınmacılar için oturma izni başvuru formu verilmiş; kendisi bu formu 22 Ocak 2015’te doldurmuş ve bu tarihte Fransa’da geçici oturma izni kazanmıştır. 28 Ocak 2015’te A.J. iş bulma merkezine giderek hak kazanmış olduğu Geçici Ödenek’i talep etmiş fakat bu talebi, sığınma başvurusu sahibi olduğuna ilişkin bir delili olmadığından bahisle reddedilmiştir.

5 Şubat 2015’te OPFRA, A.J.’nin başvurusunu kaydetmiştir. 12 Şubat 2015’te başvurucu, Geçici Ödenek’i elde etmiştir. 14 Nisan 2015’ten itibaren bekar yetişkinler için konaklama sisteminin bir parçası olan bir otelde konaklamıştır. 23 Nisan 2015’te OPFRA, başvurucuya mülteci statüsü vermiş ve A.J., Paris’te “Gazeteciler Evi”nde tek kişilik bir odada kalmaya başlamıştır. A.J. ayrıca günlük olarak restoran ve ulaşım biletleri almıştır.

Şikayetler, Usul ve Mahkeme’nin Oluşumu

Başvurucuların hepsi, Sözleşme’nin 3. maddesinde düzenlenen insanlık dışı ve aşağılayıcı muameleden şikâyet etmiştir. N.H. ve A.J. bunun yanında, etkili başvuru haklarının (3. maddeyle bağlantılı olarak 13. madde) da ihlal edildiğinden şikayetçidir. N.H. ayrıca, tek başına ve 13. maddeyle bağlantılı olarak 8. madde (özel hayata ve aile yaşamına saygı hakkı) kapsamında da şikâyette bulunmuştur.

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne 29 Nisan 2013’te başvuruda bulunulmuştur.

Mahkeme’nin Kararı

Mahkeme, başvurucuların iddialarını yalnızca 3. madde kapsamında incelemeyi uygun bulmuştur.

G.I.’nın avukatı (Başvuru No: 75547/12), defalarca denemesine ve aramalarına rağmen müvekkiline ulaşamadığını Mahkeme’ye bildirmiştir. Avukat, müvekkilinin başvurusunu takip etme niyetinde olmadığını düşündüğünü ve bu sebeple başvurunun listeden çıkarılması gerektiğini belirtmiştir.

Mahkeme başvurucuların, Fransız makamları öncelikle kendilerine ihtiyaçlarını karşılamaları için ulusal hukukça tanınan maddi ve finansal destekten yararlanmalarını engellemekle ve ikinci olarak kendilerine karşı ayrımcılık yapmakla suçladıklarını kaydetmiştir.

Mahkeme, başvurucuların aşırı bir maddi yoksunlukla karşılaşmış olup olmadıklarına ve bu durumun 3. maddenin uygulanmasını gerektirip gerektirmediğine karar vermek durumundadır.

Fransa’da bekar erkekler olarak başvurucular, kendilerini maddi yoksunluk içinde bulmuşlardır. Temel ihtiyaçlarını karşılamak için, sığınmacı olarak Fransa’da kayıtlı olan kişilere ulusal hukukça tanınan maddi ve finansal desteklere ihtiyaçları vardır. O dönemde yürürlükte olan Fransız sistemine göre düzensiz göçmen olarak Fransa’da sığınma başvurusunda bulunan kişiler, sığınmacılar için oturma iznine başvurmak zorundadır.

Yabancıların Girişi ve Oturması ile Sığınma Hakkı Kanunu’nun R 742-1 maddesine göre, müstakbel sığınmacıların karakola gerekli belgeleri teslim etmelerinden itibaren 15 gün içinde yetkili makamların sığınma başvurusunu kaydetmesi ve kişinin ülkede düzenli hale geçmesini sağlamaları gerekmektedir. Olayların gerçekleştiği dönemde bu süreler, karakollara bağlı olarak ortalama 3 ila 5 ay arasında değişmektedir.

Mahkeme, başvurucular N.H. ve K.T.’nin karakolda sığınma başvuruları ile bu başvuruların kaydedilmesi arasında geçen sürenin, öngörülen süreyi sırasıyla 95 ve 131 gün aştığını; A.J.’nin sığınma başvurundan 90 gün sonra sığınmacılar için oturma iznini kazandığını ve son olarak S.G.’nin karakoldaki randevusundan 28 gün sonra başvurusunun kabul edildiğini kaydetmiştir.

N.H., K.T. ve A.J. bu süreler boyunca sığınmacı statüsü kazanamadıklarını ve bunun sonucunda Fransa’da düzensiz kalırken konaklama ve Geçici Ödenek haklarından yararlanamadıklarını iddia etmişlerdir.

Mahkeme, sığınma başvuruları kaydedilene kadar başvurucuların sığınmacı statülerini kanıtlayamadıklarını belirtmiştir. Bu sebeple N.H. ve A.J., İdare Mahkemesi acil başvuru hakimlerinden, karakoldaki başvurularının incelenmesi ve kendilerine geçici olarak sığınmacı oturma izni verilmesi kararı talep etmişlerdir. Bu başvurular başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Ayrıca Mahkeme, ulusal mevzuata göre Geçici Ödenek verilmesi için iş merkezine başvuruda bulunurken sığınmacı oturma izni ibraz edilmesi ve OPFRA’ya başvuruda bulunulduğunun kanıtlanması şartı bulunduğunu belirtmiştir.

N.H., K.T. ve A.J., sığınmacı statülerini kanıtlayacak belgeleri olmadan 95,131 ve 90 gün boyunca tutuklanma ve menşe ülkelerine geri gönderilme korkusu içinde yaşamışlardır. Mahkeme, başvurucuların sığınmacı oturma izinlerini almadan önceki sürede sınırdışı edilmiş olabileceklerini de belirtmiştir. 3. taraf gözlemlerine ve Fransız makamlarının resmi raporlarına dayanarak Mahkeme, başvurucuların sınırdışı edilme korkularının gerçekliğini sorgulamamıştır.

Mahkeme, bir posta adresi verilmesinden veya karakoldaki randevularından başlayarak bütün sığınma başvurusu prosedürü boyunca başvurucuların zor koşullarda, Paris’teki köprü altlarında veya nehir (Aude) kenarında çadırlarda yaşadıklarını belirtmiştir. Bunun dışında N.H., resmi adımları atmış olmasına rağmen Geçici Ödenek’i hiç elde edememiştir. N.H., 26 Mart 2017’den 17 Aralık’a kadar yani 262 gün boyunca Saint Martin Kanalı’nın köprüleri altında aşırı güvencesiz durumda yaşamıştır. A.J. de 23 Ekim 2014’ten 14 Nisan 2015’e kadar 170 gün boyunca sokakta benzer koşullarda yaşamıştır. A.J., çabalarına ve yapmış olduğu itirazlara rağmen Geçici Ödenek’i ancak 12 Şubat 2015’te kazanmış fakat ancak 5 Mart 2015’te elde edebilmiştir. Bu sebeple A.J., 23 Ekim 2014’ten 5 Mart 2015’e kadar 133 gün boyunca gelirden yoksun kalmıştır.

Son olarak Mahkeme, S.G. ve K.T.’nin en az 9 ay boyunca Aude kıyısında ayrı çadırlarda yaşadıklarını kaydetmiştir. 21 Mayıs 2013’ten itibaren Fransa’da düzensiz olarak kalan K.T., 15 Temmuz 2013’te Geçici Ödenek’i almaya başlamıştır. Karakola ilk gidişinden itibaren 185 gün boyunca gelirsiz yaşamıştır. S.G. ise karakola ilk gidişinden 63 gün sonra Geçici Ödenek’i elde etmiştir. Bu sebeplerle Mahkeme, N.H.’nin hiçbir geliri olamadan zor koşullarda yaşadığını ve K.T. ve A.J.’nin de aynı koşullarda yaşayarak sırasıyla 185 ve 133 gün sonra Geçici Ödenek’i elde ettiklerini belirtmiştir.

Mahkeme, 2007’den beri sığınmacı sayısındaki sürekli artışın ve Ulusal Kabul Servisi’ndeki yoğunlaşmanın farkında olduğunu vurgulamıştır. Mahkeme, başvurunun konusunu oluşturan olayların istisnai bir insani krizden ziyade kademeli olarak artan bir durumun sonucu olduğunu belirtmiştir. Fransız makamlarının ek konaklama imkanları yaratma ve sığınma başvurularının incelenmesi süresini kısaltma konusundaki çabalarını kaydetmiştir. Buna rağmen bahsedilen koşullar, sığınmacıların bu durumuna ilişkin olarak 3. maddenin uygulanması ihtimalini ortadan kaldırmaz.

Mahkeme ilk olarak, sığınma başvuruları kaydedilene kadar N.H., K.T. ve A.J.’nin gecikmeler sebebiyle uzun süreler sığınmacı statülerini kanıtlayamadıklarını belirtmiştir. N.H., Fransa’ya varmasından 229 gün sonra ikincil koruma statüsü elde etmiş; A.J.’nin karakol randevusundan OPFRA tarafından mülteci sıfatının tanınmasına kadar 188 gün geçmiş; S.G. ve K.T.’nin sığınma başvuruları sırasıyla 448 ve 472 gün sonra OPFRA tarafından reddedilmiştir.

Mahkeme, Fransız makamlarının başvuruculara karşı ulusal hukuktan doğan yükümlülüklerini yerine getirmediklerine hükmetmiştir. Bu sebeple başvurucuların aylarca yaşadıkları kötü uyku şartları, hijyen noktalarına erişememe, tamamen gelirsiz olma ve her an saldırıya uğrama veya soyulma korkularından sorumlu bulunmuşlardır. Başvurucuların onurlarına saygı gösterilmemiş ve aşağılayıcı muamelenin mağduru olmuşlardır. Bu durum, başvurucularda korku, kaygı ve aşağılanma hissi uyandırmış ve çaresiz hissetmelerine sebep olmuştur. Mahkeme; bu yaşam koşullarının, Fransız makamlarından uygun bir cevap alamamakla ve yerel mahkemelerin, bekar erkekler olmaları sebebiyle yetkili makamların yeterli kaynak ayıramamasından bahisle verdiği sistematik ret kararlarıyla birleştiğinde, Sözleşme’nin 3. maddesinin uygulanmasını gerektirecek bir yoğunluğa ulaştığına hükmetmiştir. Fransız makamlarının kusuru sonucu başvurucular N.H., K.T. ve A.J. kendilerini, Sözleşme’nin 3. maddesine aykırı bir durumda bulmuşlardır. Bu sebeplerle olayda Sözleşme’nin bu maddesi ihlal edilmiştir.

S.G.’nin başvurusu açısından Mahkeme, karakoldaki randevusundan 28 gün sonra -bu süre içinde çadırda kalıyor olsa da- sığınma başvurusunun kabul edildiğini ve 63 gün sonra Geçici Ödenek’i elde ettiğini kaydetmiştir. Bu süreç onun için zorlu olmuşsa da temel ihtiyaçlarını karşılamak için araçları bu noktada elde etmiştir. Bu sebeple Mahkeme, S.G.’nin maddi yaşam koşullarının 3. maddenin uygulanmasını gerektirecek yoğunluğa ulaşmış olmadığına ve S.G. açısından ihlal bulunmadığına karar vermiştir.

8. Madde ve 13. Madde ile Bağlantılı Olarak 8. Madde (Başvuru No:28820/13)

Başvurunun özellikleri, tarafların iddiaları ve 3. madde açısından varılan sonuç dikkate alındığında Mahkeme, bu iddiaların ayrıca incelenmesine gerek görmemiştir.

Adil Tazmin

Mahkeme, Fransa’nın N.H.’ye 10.000 Euro; K.T.’ye 10.000 Euro ve A.J.’ye 12.000 Euro manevi tazminat ve N.H.’ye 2.396,80 Euro maddi tazminat ödemesine hükmetmiştir.