İHAM Büyük Daire’nin Mugemangango v. Belçika kararının özet çevirisi: “Seçim sonuçlarına itirazı inceleyen organın tarafsızlık ve keyfiliğe karşı güvenceler içermemesi, serbest seçim ve etkili başvuru yolu hakkının ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), Mugemangango v. Belçika (Büyük Daire) kararında İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS) 1 No.lu Protokol’ün 3. maddesinin (serbest seçim hakkı) ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS) 13. maddesinin (etkili başvuru hakkı) ihlal edildiğine oybirliği ile karar verdi.

Dava, 25 Mayıs 2014’te yapılan seçimlerle ilgili bir seçim sonrası uyuşmazlığı hakkındadır. Mahkemeden önce, Bay Mugemangango seçim sonuçlarına itiraz ettikten sonra Valon Parlamentosu tarafından yürütülen usul hakkında şikayetçi olmuştur. İç hukuk uyarınca şikayetine karar verme yetkisine sahip tek organ olan Valon Parlamentosu’nun şikayetini incelerken hem hâkim hem de taraf olarak hareket ettiğini öne sürmüştür. Mahkeme, Bay Mugemangango’nun şikâyetinin, tarafsızlığının gerekli garantilerini sağlamamış ve takdir yetkisi iç hukuk hükümleri tarafından yeterli kesinlikle sınırlandırılmamış bir organ tarafından incelendiği kararına varmıştır. Prosedür boyunca Bay Mugemangango’ya sağlanan, keyfi bir temelde uygulamaya konulmuş güvenceler de aynı şekilde yetersiz kalmıştır. Bu nedenle, şikâyetleri keyfiliği önlemek ve etkili incelemeyi temin etmek için yeterli ve elverişli güvenceler sunan bir usulde ele alınmamıştır. Mahkeme ayrıca, bu tür güvencelerin yokluğunda bu hukuk yolunun Sözleşme’nin 13. maddesindeki amaçlar için de etkili olmayacağını kabul etmiştir.

Kararın tamamını buradan, özet çevirisini aşağıdan okuyabilirsiniz.

Mugemangango v. Belçika, Başvuru No:310/15, Karar Tarihi:10.07.2020

Başvuru Konusu Olaylar

Başvurucu Germain Mugemangango 1973 doğumlu ve Charleroi’de (Belçika) yaşayan bir Belçikalıdır.

25 Mayıs 2014 tarihinde, Bay Mugemangango Charleroi seçim bölgesinde (Hainaut Eyaleti) %5 barajını aşıp 16.554 oy alarak Belçika İşçi Partisi’nin en iyi adayı olarak Valon Bölgesi parlamento seçimlerinde aday olmuştur. Bay Mugemangango Valon Parlamentosu’na seçilmemiştir.

6 Haziran 2014 tarihinde, Bay Mugemangango, Valon Parlamentosu’na, Charleroi Seçim Bölgesi’nde boş, hatalı ya da tartışmalı ilan edilen 21.585 oy pusulasının yeniden incelenmesi talebiyle bir şikayette bulunmuştur.

13 Haziran 2014 tarihinde, Valon Parlamentosu 4’ü çekimser 28 oya karşı 43 oyla Bay Mugemangango’nun şikayetinin kabul edilebilir ancak açıkça dayanaktan yoksun olduğunu, bunun yanında, oy sayımında usulsüzlük olduğuna dair ikna edici bir kanıt bulunmadığını ilan etmiştir. Bay Mugemangango bu karardan 24 Haziran 2014 tarihinde haberdar edilmiştir. 13 Haziran 2014 tarihinde Valon Parlamentosu oy pusulalarının yeniden sayımı yapılmadan seçilmiş üyelerinin itimatnamesini onaylamıştır.

Başvurucunun Şikayetleri

Bay Mugemangango, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin Ek 1 No.lu Protokolü’nün 3. maddesine dayanarak (serbest seçim hakkı) Valon Parlamentosu’nun şikayetinin incelenmesinde hem hakim hem de taraf gibi hareket ettikten sonra Charleroi seçim bölgesinde boş, hatalı ya da tartışmalı ilan edilen oy pusulalarının yeniden sayılmasını reddetmesinin serbest seçimlerde aday olma hakkını ihlal ettiğini iddia etmiştir.

1 No.lu Protokol’ün 3. maddesi ile birlikte 13. maddeye (etkili başvuru hakkı) dayanarak, Bay Mugemangango Valon Parlamentosu’na yaptığı itirazın etkili bir kanun yolu oluşturmadığını ileri sürmüştür.

Başvuru, 22 Aralık 2014 tarihinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne yapılmıştır. 11 Haziran 2019 tarihinde Daire, görevini Büyük Daire’ye bırakmıştır. 4 Aralık 2019 tarihinde bir duruşma gerçekleştirilmiştir.

Karar, 17 hâkimden oluşan Büyük Daire tarafından verilmiştir.

Mahkeme’nin Kararı

1 No.lu Protokol madde 3 (serbest seçim hakkı)

Mahkeme, Bay Mugemangango’nun iddialarının Charleroi seçim bölgesinde ve Hainaut Eyaleti’ndeki diğer seçim bölgelerinde koltukların dağılımında değişikliğe yol açabileceği göz önünde alındığında yeterince ciddi ve tartışılabilir olduğunu gözlemlemiştir. Bu nedenle, Bay Mugemangango’nun istediği yeniden sayımın ardından seçilmiş olarak ilan edilebileceği göz ardı edilememiştir. Sonuç olarak, iddiaları etkili bir incelemeye tabi tutulmalıdır.

Öyle ki, Mahkeme bu davada iç hukuk tarafından öngörülen usulün özellikle herhangi bir keyfiliğin önlenebileceği yeterli ve elverişli güvenceleri sağlayıp sağlamadığını tespit etmeye karar vermiştir.

Mahkeme, Valon Parlamentosu’nun Bay Mugemangango’nun şikâyetine karar verebilecek yetkiye sahip olan tek organ olduğunu gözlemlemiştir. Yeterlilik belgelerinin incelenmesi sırasında, Bay Mugemangango’nun aday olduğu seçim bölgesinden seçilenler de dâhil olarak Valon Parlamentosu’nun yeterlilik belgeleri henüz onaylanacak olan bütün yeni seçilmiş üyeleri şikayetin oylanmasında yer almıştır. Bu şekilde, Venedik Komisyonu’nun (Seçimle İlgili Meselelerde Doğru Uygulama Kuralları) tavsiyelerinin aksine, Bay Mugemangango’nun seçim bölgesinde seçilen, onun doğrudan rakibi olan üyeler Valon Parlamentosu’ndaki genel oylamanın dışında bırakılmamıştır. Dolayısıyla karar Bay Mugemangango’nun şikâyetinin haklı nedenlere dayandığı ilan edildiği takdirde seçimlerinin yerindeliği sorgulanan ve menfaatleri doğrudan kendisine karşı olan parlamento üyeleri içeren bir organ tarafından alınmıştır. Ayrıca, bu davada herhangi bir düzenleme yapılmadan uygulanan basit çoğunluk ile oylama kararı Bay Mugemangango’yu partizan bir karardan korumakta yetersiz kalmıştır. Bu durumda, şikâyeti tarafsızlığın yeterli garantilerini sağlayamayan bir organ tarafından incelenmiştir.

Mahkeme ayrıca, Valon Parlamentosu tarafından sahip olunan takdir yetkisinin iç hukuk hükümlerine göre yeterli hassasiyetle sınırlandırılmadığını dikkate almıştır. Ne kanun ne de Valon Parlamentosu’nun usul kuralları bu tür şikayetleri ele almak için uygun zamanda bir prosedür sağlamamıştır. Böylece, Valon Parlamentosu tarafından başvurucunun bulunduğu gibi şikayetlerde karar vermede kullanılan kriter yeterli açıklıkla ortaya koyulmamıştır.

Mahkeme, ayrıca seçim uyuşmazlıklarıyla ilişkili usulün adil, objektif ve yeterli gerekçelendirilmiş bir kararı garanti etmek zorunda olduğuna işaret etmiştir. Özellikle, şikâyetçiler yazılı bir usul ya da aleni duruşma vasıtasıyla görüşlerini ifade etme ve menfaatlerini savunmada alakalı olduğunu düşündükleri iddiaları ortaya koyma imkânına sahip olmak zorundadır. Ek olarak, ilgili karar alma organı tarafından gerekçelerin kamuya açıklanmasında şikâyetçilerin iddialarına uygun bir değerlendirme yapıldığı ve cevap verildiği belli olmak zorundadır. Fakat bu davada ne anayasa ne kanun ne de Valon Parlamentosu’nun usul kuralları yeterlilik belgelerinin incelenmesi prosedürü sırasında uygun zamanda güvenceleri temin etme yükümlülüğünü sağlamamıştır. Bay Mugemangango buna rağmen Danışma Kurulu tarafından şikâyetinin incelenmesi sırasında belirli usuli güvencelerin yararına sahip olmuştur (halka açık oturum, bulgular için gösterilen nedenler). Valon Parlamentosu’nun kararı aynı şekilde gerekçelere sahipti ve Bay Mugemangango bunlardan haberdar edilmişti.

Ancak, usul sırasında Bay Mugemangango’ya sağlanan güvenceler yeterli değildi. İlgili düzenleyici belgelerde şart koşulan bir usulün yokluğunda, bu güvenceler Danışma Kurulu ve Valon Parlamentosu Genel Kurulu tarafından buna mahsus keyfi alınan kararların sonucu olmuştur. Bu güvenceler Bay Mugemangango’nun başvurularında ne erişilebilir ne de öngörülebilirdir. Mahkeme, 1 No.lu Protokol’ün 3. maddesinin ve Sözleşme’nin diğer hükümlerinin gerekliliklerinin bir garanti şekli aldığını ve sadece bir niyet beyanı ya da bir pratik düzenleme olmadığını yinelemiştir. Bu, hukukun üstünlüğünün sonuçlarından biridir.

Buna ek olarak, bu teminatların çoğu Bay Mugemangango’ya sadece, karar alma yetkisi bulunmayan ve kararları Valon Parlamentosu tarafından izlenmeyen Danışma Kurulu öncesinde sağlanmıştır. Kabul edilmelidir ki, Valon Parlamentosu kararının gerekçelerini vermiştir. Fakat, Kurul’un Bay Mugemangango’nun şikayetini Parlamento tarafından değinilen aynı temellerle kabul edilebilir ve haklı nedenlere dayanan bulmasına ve Charleroi seçim bölgesindeki bütün oy pusulalarının Federal İç İşleri Bakanlığı tarafından yeniden sayılmasını önermesine rağmen Parlamento neden Kurul’un görüşünü izlememeye karar verdiğini açıklamamıştır.

Sonuç olarak, Bay Mugemangango’nun şikayeti tarafsızlığın gerekli güvencelerini sağlamayan ve takdir yetkisi iç hukuk hükümleri tarafından yeterli kesinlikte sınırlandırılmamış bir organ tarafından incelenmiştir. Bay Mugemangango’ya usul boyunca sağlanan teminatlar aynı şekilde yetersiz kalmıştır, keyfi bir temelde uygulamaya konulmuştur. Mahkeme, böylece Bay Mugemangango’nun şikayetlerinin keyfiliğin önlenmesi için gerekli ve yeterli teminatları ve etkili incelemeyi sağlamak için 1 No.lu Protokol’ün 3. maddesi uyarınca şart koşulan gereklilikleri sunan bir usulde ele alınmadığı sonucuna ulaşmıştır. Dolayısıyla, bu madde ihlal edilmiştir.

Madde 13 (etkili başvuru hakkı)

Bay Mugemangango seçim sonuçlarıyla ilgili şikayetlerini öne sürmek için Valon Parlamentosu’na bir şikayet gönderme imkanına sahip olmuştur. Belçika’da yürürlükteki sisteme göre, öncesinde bir yargı makamı ya da bir diğer organ olsa da olmasa da Valon Parlamentosu tarafından verilen bir kararı izlemek için başka bir kanun yolu mevcut değildir. Bu bağlamda, Mahkeme Valon Parlamentosu’na şikayet prosedürünün Bay Mugemangango’nun şikayetlerinin etkili incelenmesini temin etmek için yeterli ve elverişli teminatları sağlamadığını 1 No.lu Protokol’ün 3. maddesi altında zaten bulmuştur. Bu nedenle, bu tür teminatların yokluğunda bu hukuk yolu Sözleşme’nin 13. maddesi bağlamında aynı şekilde etkili kabul edilemez. Bu bulgu, Mahkeme’nin 1 No.lu Protokol’ün 3. maddesi ile birlikte Sözleşme’nin 13. maddesinin ihlal edildiği sonucuna varması için yeterlidir.

İkincillik ilkesi ve Avrupa’da var olan seçim sistemlerinin çeşitliliği dikkate alınarak, Sözleşme’nin gerekliliklerinin yerine getirilmesi için ne tip bir hukuk yolunun sağlanması gerektiğini belirlemek Mahkeme’nin görevi değildir. Güçler ayrılığı ilkesi ile yakından bağlantılı olan bu konu, akit devletlere kendi seçim sistemlerini organize etmede sağlanan geniş takdir marjı ile yer alır. Bununla beraber, Mahkeme ilk derecede ya da yargısal olmayan bir organ tarafından verilen bir kararı takip etse de etmese de bir yargısal ya da yargısal tipteki hukuk yolunun ilke olarak 1 No.lu Protokol’ün 3. maddesindeki gereklilikleri yerine getirmesi gerektiğini belirtmiştir.

Adil Tazmin

Mahkeme, Belçika’nın Bay Mugemangango’ya manevi tazminat olarak 2,000 Euro ve giderleri ve harcamaları için 12,915.14 Euro ödemesine karar vermiştir.

Karşı Oylar

Yargıçlar Turković ve Lemmens ortak bir mutabık görüşte bulunmuşlardır. Yargıçlar Lemmens ve Sabato başka bir ortak mutabık görüşte bulunmuşlardır. Yargıç Wojtyczek de bir mutabık görüşte bulunmuştur. Üç görüş de karara eklenmiştir.