İHAM’ın Siyasi Parti “PATRIA” ve Diğerleri v. Moldova kararının özet çevirisi: “Başvurucu partinin, yeterli ve ilgili delil bulunmadan seçimlerden diskalifiye edilmesi ve seçim kurulu ile yerel mahkemelerin partiyi keyfiyete karşı korumaması serbest seçim hakkının ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), 4 Ağustos 2020 tarihinde Siyasi Parti “PATRIA” ve Diğerleri v. Moldova kararında, başvurucu siyasi partinin seçimlere katılmasına izin verilmemesinin yeterli ve ilgili delile dayanmaması, seçim kurulunun ve yerel mahkemelerin yürüttüğü usulün başvurucuya keyfiyete karşı bir koruma sağlamaması ve yerel yetkililerin kararlarının gerekçeden yoksun olması nedeniyle İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ne Ek 1 Numaralı Protokol’ün 3. maddesinde düzenlenen serbest seçim hakkının ihlal edildiğine oybirliği ile karar vermiştir.

Mahkeme, Merkezi Seçim Kurulu’nun (CEC), usule aykırı toplanarak ve sadece Emniyet Teftiş Genel Kurulu Başkanı’nın yazısını gerekçe göstererek başvurucuyu seçimlere katılmaktan men etmesinin ihtiyari nitelikte olduğunu vurgulamıştır. Kararı takiben başvurucunun temyiz merciine yaptığı başvuruda yerel mahkemelerin, herhangi bir delil göstermeden Emniyet Teftiş Genel Kurulu Başkanı’nın yazısında geçen iddiaları kabul etmesinin usuli güvenceleri ihlal ettiği kanısına varmıştır.

Kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Kararın özeti çevirisi Emre Karaman tarafından yapılmıştır.

Siyasi Parti “PATRIA” ve Diğerleri v. Moldova, Başvuru No. 5113/15, Karar Tarihi: 04.08.2020

Başvuru Konusu Olaylar

Başvurucu, olay zamanı parlamentoda temsil edilmeyen Moldovalı bir siyasi partidir. Diğer başvurucular ise partinin 2014 seçimlerindeki aday listesinde yer alan isimlerdir. Mayıs 2014’te Moldova Parlamentosu, bir sonraki genel seçimlerin 30 Kasım 2014’te yapılacağına karar vermiştir. İşbu karar, 10 Haziran 2014 tarihli Resmî Gazete’de yer almıştır ve 15 Eylül 2014’te yürürlüğe girmiştir.

Başvuruculardan Bay Usatîi, o dönemde, Rusya Federasyonu’ndan işlerini yürüten bir iş insanıdır. 2012’den sonra Moldova’ya dönen Bay Usatîi, bir iş insanı, hayırsever, şovmen, politikacı ve ayrıca konserler ve hükümet karşıtı yürüyüşler düzenleyen biri olarak ünlenmiştir. Nisan 2014’te gayri faal bir partinin kurultayının kendisini başkan seçmesi ve partinin adının değişmesi sonrası partinin başına geçmiştir. Ancak Adalet Bakanlığı’nın partinin faaliyet durumundaki değişimi tescil etmemesi nedeniyle parti gelecek seçimlerde yer alamamıştır. Bay Usatîi, Ağustos 2014’te yeni bir parti kurmuş, ancak Adalet Bakanlığı bu partiyi de tescil etmemiştir. Başvurucu parti, 12 Eylül 2014 tarihinde bir başka kişinin parti başkanı olarak gösterilmesi ile resmen kurulmuş ve Adalet Bakanlığı’ndan onay alınmıştır. Bay Usatîi ise partinin aday listesinde ilk sırada yer almıştır.

26 Kasım 2014’te, seçimlerden üç gün önce, Emniyet Teftiş Genel Kurulu Başkanı, CEC’ye ilettiği bir yazıda, Bay Ustatîi’nin Moldova’ya yabancı ülke parası getirdiğini ve bu paranın bir kısmının başvurucu partinin seçim kampanyasında kullanıldığını iddia etmiştir. Seçim Kanunu’nun adaylara karşı herhangi bir idari ve cezai soruşturma yürütülmesine izin vermemesi nedeniyle yazıda soruşturma için özel izin istenmiş, yabancı kaynakların seçim kampanyasına kullanılması nedeniyle partinin seçim kaydının terkinini talep edilmiştir.

Aynı gün CEC bir toplantı yürütmüş ve mektup gerekçe gösterilerek partinin seçim kaydının silinmesi için Chișinău Temyiz Mahkemesi’ne başvuruda bulunmuştur. Temyiz Mahkemesi, 27 Kasım 2014’te -CEC’ye iletilen yazıyı gerekçe göstererek- başvuruyu kabul etmiş ve başvurucu partinin seçim dışı kalmasına neden olmuştur. Başvurucu parti bu kararı Yüksek Mahkeme’ye taşımış ancak dava reddedilmiştir.

Başvurucunun Şikayetleri

Başvurucu parti, seçim kaydının terkin edilmesi nedeni ile Sözleşme’ye Ek 1 Numaralı Protokol’ün 3. maddesinde yer alan serbest seçim haklarının ihlal edildiğini öne sürmüştür. Başvurucu parti, seçimlere katılmasına izin verilmemesinin politik emelleri olan ayrımcı bir önlem olduğunu ve Sözleşme’nin 14. maddesine aykırı olduğunu iddia etmiştir.

Mahkeme’nin Kararı

Mahkeme ilk olarak, Moldova hükümetinin diğer başvuranların iç hukuk yollarını tüketmediği iddiasına cevaben, başvurunun kabul edilebilir olup olmadığını incelemiştir. Mahkeme, diğer başvurucuların, başvurucu parti gibi iç hukuk yollarına başvurmasının başarılı sonuçlanmasına olanak tanımadığı için kendilerine yapılan başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar vermiştir.

Esasa geçildiğinde ise Mahkeme, Moldova Seçim Kanunu’nun meşru amaçlar gözeten bir düzenleme olduğu kabul etmiş, yetkililerin kararlarının keyfi yahut ölçülülük dışı olup olmadığını incelemeye geçmiştir. Mahkeme, başvurucu partinin seçimlerden diskalifiye edilmesi kararı verilirken, Bay Usatîi’nin yurt dışından getirdiği meblağın seçim kampanyasında kullanıldığı iddiasının herhangi bir kanıt ile desteklenmediğini ve desteklenmesi için herhangi bir girişimde bulunulmadığını saptamıştır. Bu nedenle, yerel mahkemelerin kabul ettiği gerçeğin destekten yoksun olduğuna karar vermiştir.

Mahkeme, iddiaların doğrulanmadan kabul edilmesinin yanında başvurucuya keyfiyetten korunabilmesi için gereken usuli korumanın tesis edilmediğine karar vermiştir. Bu karar gerekçelendirilirken, CEC’nin toplantıya ilişkin bilgilendirmeyi toplantıdan en az on iki saat yapması gerekirken bu sürenin sadece on beş dakika olması ve yerel mahkemelerin yapılan harcamaların ne zaman yapıldığının öğrenilmesi konusunda hareketsiz kalması örnek gösterilmiştir.

Başvurucu partinin seçimlerden diskalifiye edilmesinin yeterli delile dayanmaması ve gerek CEC gerekse yerel mahkemelerce yürütülen usulün keyfi ve mantıktan yoksun olması nedeniyle Mahkeme, Sözleşme’ye Ek 1 Numaralı Protokol’ün 3. maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir.

Mahkeme, ayrımcılık yasağını düzenleyen Sözleşme’nin 14. maddesinin ihlal edildiğine ilişkin iddianın ayrıca incelenmesine gerek olmadığına karar verilmiştir.