İHAM’ın Handzhiyski v. Bulgaristan kararının özet çevirisi: “Kent meydanındaki heykele protesto olarak Noel Baba şapkası ve çuval yerleştirilmesi ve altına ‘istifa’ yazılması nedeniyle başvurucuya para cezası verilmesi, ifade özgürlüğünün ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM), Handzhiyski v. Bulgaristan davasına ilişkin olarak, 6 Nisan 2021 tarihinde, altı oya karşı bir oyla, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS) 10. maddesinin (ifade özgürlüğü) ihlal edildiğine karar vermiştir.

Dava, başvurucunun bir tür siyasi protesto olarak Blagoevgrad’ın ana meydanındaki Dimitar Blagoev heykeline Noel Baba şapkası ve çuval yerleştirmesini konu almaktadır. Başvurucu, “basit holiganlıktan” suçlu bulunmuş ve para cezasına çarptırılmıştır.

Mahkeme özellikle, başvurucunun protesto ve hatta hicivde bulunduğunu ve heykele zarar vermediğini tespit etmiştir. İnsanlara hakaret edilmiş olsa da bu gerçek, ifade özgürlüğüne yapılan müdahaleyi haklı çıkarmak için yeterli olmamıştır.

Kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Kararın basın özeti çevirisi Pınar Baysal tarafından yapılmıştır.

Handzhiyski v. Bulgaristan, Başvuru No: 10783/14, Karar tarihi: 06.04.2021

Başlıca olgular

Başvurucu Kaloyan Tomov Handzhiyski, 1971 doğumlu ve Blagoevgrad’da (Bulgaristan) yaşayan bir Bulgar vatandaşıdır. Yerel bir politikacıdır.

14 Haziran 2013’te Bulgaristan’da o zamanki yeni hükümete karşı gösteriler patlak vermişti. Başvurucu o sırada, mecliste temsil edilmeyen ve hükümet karşıtı protestoları destekleyen bir siyasi parti olan Güçlü Bulgaristan için Demokratlar’ın (Демократи за силна България), yerel şubesinin başkanıydı.

25 Aralık 2013’te günün erken saatlerinde, Blagoevgrad kentine adını veren ve heykeli biraz tartışmalı olan Dimitar Blagoev’in Blagoevgrad merkez meydanındaki heykeli Noel Baba’ya benzeyecek şekilde kırmızı ve beyaza boyanmıştır. Altına “Ayaz Ata” (Father Frost, Дядо Мраз) kelimeleri yazılmıştır.

O Noel gününün ilerleyen saatlerinde başvurucu, etrafında bir grup insan bulunan heykele gitmiş ve başına bir Noel Baba şapkası, ayaklarının dibine de kırmızı bir çuval geçirmiştir. Çuvala “istifa” kelimesini iliştirmiştir. Başvurucu yaklaşık dört saat sonra gözaltına alınmış, ardından serbest bırakılmış ve hakkında basit holiganlık suçundan işlem yapılmıştır.

30 Aralık 2013 tarihinde yargılanmıştır. Savunmasında anayasal protesto hakkını dile getirmiştir. Suçlu bulunmuş ve 100 Bulgar levası (yaklaşık 51 avro) para cezasına çarptırılmıştır. Mahkeme, başvurucunun siyasi bir şaka ve holiganlığı ayıran çizgiyi aştığını tespit ederek ifade özgürlüğünün sınırlarını belirtmiştir. Karar temyizde onanmıştır. Başvurucu, para cezasını 20 Ocak 2014 tarihinde ödemiştir.

Şikayetler ve usul

Başvurucu, 10. maddeye dayanarak, ifade özgürlüğü hakkına yapılan müdahalenin demokratik bir toplumda gerekli olmadığından şikayetçi olmuştur.

28 Ocak 2014 tarihinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne başvurulmuştur.

Mahkemenin kararı

Mahkeme, başvurucunun eylemlerinin bağlam içinde, Sözleşme anlamında “ifade” olarak görülebileceği kanaatindedir. Dolayısıyla, başvurucunun mahkumiyeti ve para cezası, söz konusu ifade özgürlüğüne müdahale teşkil etmektedir. Genel olarak, müdahale başkalarının, yani hakarete uğramış olabilecek yoldan geçen kişilerin haklarını korumak için yapılmıştır. Ancak Mahkeme, başvurucunun eylemlerinde kamu güvenliği açısından herhangi bir risk olmadığını kaydetmiştir.

Mahkeme, başvurucunun eylemlerinin hem hiciv hem de siyasi protesto olarak görülebileceğini belirtmiştir. Mahkeme, anıtları tahrip edebilecek veya fiziksel görünümlerine zarar verebilecek eylemleri caydırmak için tasarlanmış orantılı yaptırımlar da dahil olmak üzere tedbirlerin “demokratik bir toplumda gerekli” olarak görülebileceğini belirtmekle birlikte, başvurucunun ne şiddet uyguladığını ne de heykele zarar verdiğini kaydetmiştir. Heykeli boyamaktan kendisinin sorumlu olduğuna dair bir kanıt da yoktur. Başvurucunun bulunduğu tarzda eylemlerle ilgili -heykeli kirletmekle birlikte heykele zarar gelmemiştir- yaptırımların uygulanmasının “demokratik bir toplumda gerekli” olup olmayacağı hakkındaki değerlendirme ise daha inceliklidir. Bu, diğer şeylerin yanı sıra, eylemin ince doğasına, ardındaki niyete ve onun tarafından iletilmek istenen mesajın yanı sıra anıtın toplumsal önemine, simgelediği değer veya fikirlere ve ilgili toplulukta sahip olduğu saygı derecesine bağlıdır.

Mahkeme, bazı kişilerin, başvurucunun heykele yaptığı hareketlerden dolayı incinmiş olabileceğini kabul etmiştir. Bununla birlikte, ifade özgürlüğünün yalnızca olumlu bir şekilde alınan veya zararsız veya kayıtsız kabul edilen “bilgi” veya “fikirler” için değil, aynı zamanda devleti veya nüfusun herhangi bir kesimini inciten, sarsan veya rahatsız edenlere de uygulanabileceğini vurguladı.

Mahkeme, bu nedenle, belirlediği kriterlere dayanarak, başvurucunun ifade özgürlüğü hakkına müdahalenin gerekli olmadığına karar vererek, Sözleşme’nin 10. maddesinin ihlaline edildiğine karar vermiştir.

Adil tazmin

Mahkeme, Bulgaristan’ın başvurucuya maddi tazminat olarak 54,66 Euro, manevi tazminat olarak 2.000 Euro ve masraf ve giderler için de 2.762,76 Euro ödemesine karar vermiştir.

Ayrık görüş

Yargıç Vehabović’in karara ekli muhalefet şerhi bulunmaktadır.