İHAM’ın Terheş v. Romanya kararının özet çevirisi: “COVID-19 tedbirleri kapsamında ilan edilen ve çeşitli sebeplerle evden çıkmanın mümkün olduğu sokağa çıkma yasakları özgürlük ve güvenlik hakkı bağlamında ev hapsiyle eş değer değildir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) 20 Mayıs 2021 tarihli Terheş v.Romanya başvurusunda (başvuru no. 49933/20) oy birliğiyle başvurunun kabul edilemez bulunmasına karar vermiştir.

Dava, Romanya hükümeti tarafından COVID-19 salgınıyla mücadele için 24 Mart – 14 Mayıs 2020 tarihleri arasında insanların evden ayrılmasına kısıtlamalar getiren sokağa çıkma yasağıyla ilgilidir.

Mahkeme, şikayet konusu tedbirin ev hapsi ile bir tutulamayacağına karar vermiştir. Başvurucunun dolaşım özgürlüğü üzerindeki kısıtlamaların düzeyi, yetkililer tarafından konulan genel karantinanın bir özgürlükten yoksun bırakma teşkil ettiği kabul edilebilecek düzeyde değildir. Mahkeme’ye göre, başvurucunun Sözleşme’nin 5 § 1 maddesi anlamında özgürlüğünden yoksun bırakıldığı söylenemez.

Karar kesindir.

Fransızca yazılan kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Mahkeme tarafından yayımlanan basın özeti, Furkan Yaşar tarafından çevrilmiştir.

Terheş v. Romanya, Başvuru No: 49933/20, Karar Tarihi: 20.05.2021

Temel Olaylar

Başvurucu Cristian-Vasile Terheş, 1978 doğumlu ve Zalău’da yaşayan bir Romen vatandaşıdır.

Bay Terheş, 2019 yılında Romanya Sosyal Demokrat Partisi listesinden Avrupa Parlamentosu üyeliğine seçilmiştir. Olaylar sırasında Romanya’da bulunmaktadır.

11 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü, dünyanın COVID-19 olarak bilinen SARS-CoV-2 korona virüsünün neden olduğu bir salgınla karşı karşıya olduğunu ilan etmiştir.

16 Mart 2020’de Romanya Cumhurbaşkanı, 195/2020 numaralı kararname ile Romanya’da derhal yürürlüğe girecek otuz günlük olağanüstü hal ilan etmiştir. Kararname, dolaşım özgürlüğü de dahil olmak üzere bazı temel hakların kullanılmasına kısıtlamalar getirmiştir.

21 Mart 2020’de İçişleri Bakanı, insanlara akşam 22 ile sabah 6 arasında evden çıkmamalarını tavsiye eden bir kararname yayınlamıştır. 24 Mart 2020’de, ayrıntılı olarak listelenen belirli sayıda koşul dışında geçerli olmak üzere evin dışına çıkmayı yasaklayan başka bir yönetmelik yayınlanmıştır. Evden ayrılan bir kişi, bunu yapmak için geçerli nedenleri gösteren bir belge taşımak zorundaydı. Kuralların ihlali para cezası ile cezalandırılmıştır.

14 Nisan 2020’de Romanya Cumhurbaşkanı, ülkedeki sağlık durumunu değerlendirdikten sonra 240/2020 numaralı kararname uyarınca 195/2020 numaralı olağanüstü halin 14 Mayıs 2020’ye kadar otuz gün uzatılması ve alınan tedbirlerin sürdürülmesini hükmetmiştir. Olağanüstü hal 14 Mayıs 2020 gece yarısı sona ermiştir.

Bay Terheş, yetkililer tarafından 24 Mart 2020 ile 14 Mayıs 2020 tarihleri arasında uygulamaya konulan tedbirden şahsen etkilendiğini iddia etmektedir.

7 Mayıs 2020’de Bay Terheş, Sözleşme’nin 5 § 4 maddesi (tutulma işleminin yasaya uygunluğu hakkında kısa bir süre içinde karar verilmesi) temelinde Bükreş Yerel Mahkemesi’nde 5. maddeye dayanarak dava açmıştır. “İdari tutuklamaya” tabi tutulduğunu iddia ederek, Yerel Mahkeme’den derhal serbest bırakılmasına karar vermesini ve herhangi bir nedenle, geçerli sebepleri kanıtlayan bir belge ibraz etmeksizin ve herhangi bir gerekçe göstermeksizin evini terk etme hakkına sahip olduğunun tespit edilmesini talep etmiştir. Mahkemeden davasını acilen incelemesini ve uygulanabilir bir karar vermesini istemiştir. 10 Haziran 2020’de Bölge Mahkemesi, karantinanın kaldırılması nedeniyle eyleminin amaçsız hale geldiğine karar verdi.

8 ve 25 Mayıs 2020’de başvurucu, kararnamelerin ve bunları onaylayan meclis kararlarının ve İçişleri Bakanı tarafından çıkarılan ikinci kararnamenin yeniden gözden geçirilmesi için başvuruda bulunmuştur. Başvuruları, söz konusu mevzuatın idari incelemeye uygun olmadığı gerekçesiyle reddedilmiştir.

17 Mart 2020’de Romanya’nın Avrupa Konseyi’ndeki Daimi Temsilciliği, Romanya’nın Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne Sözleşme’nin 15. maddesi uyarınca derogasyona başvurma niyetini bildirmiştir. Romen yetkilileri daha sonra, 14 Mayıs 2020 gece yarısı olağanüstü halin sona ermesine kadar alınan çeşitli önlemler hakkında düzenli aralıklarla Genel Sekreter’i bilgilendirmiştir.

Şikayetler

Başvuru, 11 Kasım 2020 tarihinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne yapılmıştır.

Başvurucu, 5 § 1 maddesine (özgürlük ve güvenlik hakkı) dayanarak, Romanya’da 24 Mart ile 14 Mayıs 2020 tarihleri arasında uygulanan ve uyması gereken sokağa çıkma kısıtlamasının bir özgürlükten yoksun bırakma anlamına geldiğini iddia etmiştir.

Mahkeme’nin Kararı

Madde 5 § 1

Mahkeme, başlangıçta, başvurucunun yargılamalarda Sözleşme’nin Ek 4 No’lu Protokolünün 2. maddesine (dolaşım özgürlüğü) dayanmadığını kaydetmiştir. Başvurucu, uygulanan sokağa çıkma kısıtlamasının, yalnızca dolaşım özgürlüğü hakkının kısıtlanması değil, bir özgürlükten yoksun bırakma teşkil ettiğini göstermeye çalışmıştır.

Başvurucunun şikayet ettiği tedbirin özgürlükten yoksun bırakma teşkil edip etmediğini tespit etmek için Mahkeme, kendi içtihadında belirlenen kriterler ışığında başvurucunun bireysel durumunu incelemiştir.

Mahkeme, başvurucunun şikayet ettiği tedbirin 24 Mart ile 14 Mayıs 2020 tarihleri arasında elli iki gün sürdüğünü kaydetmiştir. Başvurucuya karşı hiçbir bireysel önleyici tedbirin alınmadığını gözlemlemiştir. Önlem genel bir önlemdi ve Romanya’daki çeşitli makamlar tarafından çıkarılan yasal düzenlemeler aracılığıyla herkese uygulanıyordu. Tedbirin uygulanması sonucunda başvurucu, yalnızca mevzuatta açıkça belirtilen nedenlerle ve ilgili muafiyet formu ile evden çıkmasına izin verilerek evinde kalmaya mecbur bırakılmıştır.

Mahkeme, başvurucunun çeşitli nedenlerle evini terk etmekte serbest olduğunu ve günün hangi saatinde olursa olsun farklı yerlere gidebileceğini kaydetmiştir. Başvurucu, yetkililer tarafından bireysel gözetim altında tutulduğunu ve sıkışık bir alanda yaşamaya zorlandığını veya tüm sosyal temastan mahrum bırakıldığını iddia etmemiştir.

Buna göre, yoğunluk derecesi göz önüne alındığında, söz konusu tedbir ev hapsi ile bir tutulamaz.

Mahkeme ayrıca, başvurucunun tedbirin kişisel durumu üzerinde ne gibi özel bir etkisi olduğunu açıklamamış olmasına da önem vermiştir. Başvurucu, olağanüstü hal süresince kapalı alanda tutulduğunu iddia etmemiştir. Daha genel olarak, Mahkeme, başvurucunun karantina sürecine ilişkin kendi deneyimini açıklayan belirli herhangi bir bilgi sağlamadığını kaydetmiştir.

Mahkeme’ye göre, başvurucunun dolaşım özgürlüğü üzerindeki kısıtlamaların yoğunluk düzeyi, yetkililer tarafından uygulanan genel sokağa çıkma yasağının bir özgürlükten yoksun bırakma olarak değerlendirilebileceği şekilde olmamıştır. Bu nedenle, başvurucunun Sözleşme’nin 5 § 1 maddesi anlamında özgürlüğünden yoksun bırakıldığı söylenemez.

Son olarak Mahkeme, Romanya’nın, Sözleşme’nin 15. maddesi uyarınca, Sözleşme’nin Ek 4 No’lu Protokolünün 2. maddesinden doğan ve başvurucunun Mahkeme önünde ileri sürmediği bir hak olan dolaşım özgürlüğünü garanti altına alan yükümlülüklerini askıya alma niyetini açıkladığını kaydetmiştir. AİHS’nin 5 § 1 maddesi mevcut davada uygulanabilir olmadığından, Mahkeme, Romanya tarafından Avrupa Konseyi’ne bildirilen derogasyonun geçerliliğini incelemenin gereksiz olduğunu değerlendirmiştir.

Mahkeme, başvurunun Sözleşme hükümleriyle bağdaşmadığına ve bu nedenle reddedilmesi gerektiğine karar vermiştir.

Karar, yalnızca Fransızca dilinde yazılmıştır.