İHAM’ın Todorov ve diğerleri v. Bulgaristan kararının özet çevirisi : “Devletin, suç geliri olup olmadığını ayrıntılı araştırmadan bir kişinin malvarlığına el koyarak orantısız müdahalede bulunması mülkiyet hakkının ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM/Mahkeme) 13 Temmuz 2021 tarihli Todorov ve diğerleri v. Bulgaristan başvurusunda İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ne (İHAS/Sözleşme)  Ek 1 Numaralı Protokol’ün 1. maddesinin (mülkiyet hakkı) dört başvurucu açısından ihlal edildiğine, diğer üç başvurucu açısından ihlal edilmediğine oybirliğiyle karar vermiştir.

Başvuru, başvurucuların suç geliri olduğu düşünülen malvarlıklarına el konulmasına ilişkindir. Mahkeme, yerel mahkemelerin üç başvuruyla ilgili olarak ayrıntılı bir değerlendirme yaptığı ve kamu yararı ile başvurucuların hakları arasında adil bir denge kurduğunu tespit etmiştir. Bununla birlikte, Mahkeme’nin ihlal bulduğu başvurularda yerel mahkemelerin, el konulan mal varlığı ile suç faaliyeti arasında veya malvarlığının değeriyle tespit edilen gelir-gider farkı arasında bir bağ kuramadığı görülmüştür. Bu sebeple el koyma kararı orantısızdır.

Mahkeme önünde yaklaşık kırk benzer dosya bulunmaktadır.

İngilizce yazılan Todorov ve diğerleri kararının tamamına buradan ulaşabilirsiniz. Mahkeme tarafından yayımlanan basın özetinin çevirisi B. Günsu Karacaoğlan tarafından yapılmıştır.

Todorov ve diğerleri v. Bulgaristan, Başvuru no. 50705/11, Karar Tarihi: 13.07.2021

Temel olgular

Başvurucular, Atina’da (Yunanistan) yaşayan Zheko Zhekov hariç, Bulgaristan’nın farklı yerlerinde yaşayan 14 Bulgar vatandaşından ibarettir.

Her başvuruda en az bir başvurucu 2000 ve 2012 yıllarında Bulgaristan’ın çeşitli yerlerindeki mahkemeler tarafından çeşitli suçlardan – bunlar arasında yasadışı ağaç kesimi, özgürlükten yoksun bırakma, gasp etmeye teşebbüs, zimmet suçu (ağırlaştırılmış), ateşli silah bulundurma, hırsızlık, belgede sahtecilik (ağırlaştırılmış), yasadışı uyuşturucu bulundurma, vergi kaçırma bulunmaktadır – mahkum edilmiştir.

Tüm bu başvurucular 2005 tarihli Suç Gelirleri Kanunu kapsamında mahkum olmuştur.

Bu Kanun, yetkililerin, suç geliri olarak değerlendirilen bazı malvarlıklarına el koymalarına izin vermektedir. Başvurucuların, diğer şeylerin yanı sıra, söz konusu dönemdeki gelirleri ve harcamaları ayrıca Suç Gelirlerini Tespit Komisyonu tarafından da soruşturulmuştur.

Komisyon tarafından yürütülen soruşturma sonucunda başvuruculara ait bazı malvarlıklarına -gayrimenkuller, iş yerleri, taşıtlar, nakit para vb.-  Devlet tarafından el konulmuştur. Ulusal mahkemeler, başvurucuların söz konusu süreçteki harcamalarının, yasal gelirlerini oldukça geçtiğini tespit etmiştir. Mahkemeler, diğer aktiflerin de suç geliri olabileceğini makul olarak varsayılabileceğini belirtmiştir.

Bazı başvurucuların, malvarlıklarının hediye veya miras dolayısıyla sahip oldukları savunmalarını mahkemeler kabul etmemiştir. Başvurucuların bu malvarlığı ile suç arasında bağlantı bulunmadığına dair iddiaları mesnetsiz bulunmuştur.

Bu kararlar üst mahkemeler tarafından onanmıştır.

Devlet, bir kısmının satılmış olması sebebiyle söz konusu malvarlığının tamamına el koymamıştır.

Şikayetler

Sözleşme’ye Ek 1 Numaralı Protokol’ün 1. maddesine (mülkiyet hakkı) dayanan başvurucular, malvarlıklarına el konulması usulünün çeşitli yönlerinden şikayetçi olmuştur.

Başvuru, Mahkeme’ye 2 Ağustos 2011 tarihinde sunulmuştur.

Mahkeme’nin Kararı

Emilia Zhekova (Başvuru no. 71694/12) vefat etmiş olduğu için Mahkeme, başvuruyu onun yerine mirasçılarının takip etmesine izin vermiştir.

Sözleşme’ye Ek 1 Numaralı Protokol’ün 1.  Maddesi

Mahkeme, Sözleşme uyarınca, malvarlığından yoksun bırakmanın belirli şartlara tabi olduğunu ve Taraf Devletlerin malvarlığının kullanımını kamu menfaatine uygun olarak kontrol edebileceğini hatırlatmıştır. El koymanın başvurucuların mülkiyet hakkında müdahale oluşturduğu ihtilaf konusu yapılmamıştır. Mahkeme, Suç Gelirleri Kanunu’na dayanması sebebiyle el koymanın kanuni olduğu kanısındadır. Buna ek olarak, Mahkeme, bu başvurularda olduğu gibi suç yoluyla elde edildiğine inanılan malvarlıklarına el konulmasının kamu yararına olduğunu işaret etmiştir.

Orantılılık değerlendirmesi ile ilgili olarak Mahkeme, kamu yararı ile bireyin temel haklarının korunması arasında adil bir denge gözetilmesi gerektiğini tekrar etmiştir. Bu dengenin bir kısmı, davanın yetkili makamlar önüne getirilebilmesini de kapsayabilir. Mahkeme, mevcut olayda  uygulanacak yasanın geniş kapsamının, hem yetkilerini etkileyebilecek suçlar hem de işlemlerin başlatılmasından önce geçen süre ile ilgili olarak, başvurucular için zorluklara neden olabileceğini kaydetmiştir. Bunun gibi sorunların, gözetilmesi gereken yargılama dengesini Devlet lehine bozabileceğini belirtmiştir. Bu sebeple bu dengenin tekrar sağlanması için, el konulacak varlıkların elde edilişinde gerçek bir suç ile bağlantılar bulunduğunun gösterilmesi esastır. Mahkeme, muhakemenin keyfi ya da açıkça makul olmadığı kanıtlanmadıkça bu dengenin gerçekleşip gerçekleşmediği tespitini yapan yerel mahkemelerin kararlarını kabul edeceğini belirtmiştir.

Todorov ve diğerleri (başvuru no. 50705/11), Gaich (başvuru no. 11340/12), Barov (başvuru no. 26221/12), ve Zhekovi (başvuru no. 71694/12) başvurularında Mahkeme, başvurucuların 1 Numaralı Protokolün 1. maddesi kapsamında korunan haklarını korumaya yönelik olarak adil denge kurulmasını sağlayacak; malvarlığı ile iddia edilen suç faaliyeti arasındaki bağlantının incelenmesi veya el konulan malvarlığı ile başvurucuların gelirleri ve harcamaları arasındaki farkın yeterliğinin mahkeme tarafından tespit edilmesi dahil olmak üzere yeterli güvence bulunmadığı kanısındadır. Bu sebeple malvarlıklarına el konulması orantısızdır ve Sözleşmeyi ihlal etmiştir.

Bununla birlikte, Rusev (başvuru no. 44845/15), Katsarov (başvuru no. 17238/16) ve Dimitrov (başvuru no. 63214/16) başvurularında Mahkeme, yerel mahkemelerin özellikle o dönemdeki gelir ve harcamaları sorunları ayrıntılı şekilde ele aldığı, bu başvuruculara kendilerini savunma olanağı tanındığı, bu iddialara yanıtlar verildiği ve yeterli gerekçelendirme yaptıkları kanaatindedir. Bu sebeple sayılan başvurucuların malvarlıklarına el konulması orantısız değildir ve Sözleşme kapsamında korunan hakları ihlal edilmemiştir.

Diğer maddeler

Mahkeme, 50705/11, 71694/12 ve 11340/12 numaralı başvurularda yer alan diğer şikayetleri değerlendirmeye gerek olmadığı kanaatindedir.

Adil tazmin (41. madde)

Mahkeme, Bulgaristan’ın V.I. Todorov, Todorova, Z.D. Gaich ve Z. M. Gaich ‘e 4.000 Euro; Barov’a 3.000 Euro; I.I. Todorov ve Ivanova’ya 2.000 Euro manevi tazminat ve masraf ve giderler için 6.150 Euro ödemesine hükmetmiştir.