İHAM’ın Karpenko v. Ukrayna kararının özet çevirisi: “Müebbet hapis cezası verilen kişinin diğer hücrelerde kalan mahpuslarla konuşmasının yasaklanması, insanlıkdışı ve aşağılayıcı muamele yasağının ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM/Mahkeme) 16 Aralık 2021 tarihli Ivan Karpenko v. Ukrayna kararında, oy birliği ile, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS/Sözleşme) 3. maddesinde düzenlenen insanlıkdışı ve aşağılayıcı muamele yasağının ve 3. maddeyle bağlantılı olarak 13. maddede düzenlenen etkili başvuru yolu hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir.

Dava, müebbet hapis cezasını çektiği cezaevinde başvurucu Karpenko’nun diğer hücrelerde kalan mahpuslarla konuşmasını yasaklayan rejime ilişkindir. Mahkeme, bu yasağın özellikle Avrupa Cezaevi Kuralları’na aykırı olduğuna ve çeşitli ciddi ağırlaştırıcı etkenin bir araya gelmesiyle bu muamelenin Sözleşme’nin ihlaline yol açtığına karar vermiştir.

Kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Kararın basın özeti çevirisi av. Benan Molu tarafından yapılmıştır.

Karpenov v. Rusya, Başvuru no: 45397/13, Karar tarihi: 16.12.2021

Temel olgular

Başvurucu Ivan Ivanovych Karpenko, 1973 doğumlu bir Ukrayna vatandaşıdır ve Romny Cezaevi’nde 56 Numarada tutukludur. 2004 yılından bu yana müebbet hapis cezası infaz edilmektedir.

13 Haziran 2009 tarihinde başvurucu cezaevi avlusunda yürürken bir mahpusa selam vermiştir. Gardiyan, bu temasın yasak olduğunu belirtmiş ve bu durumu cezaevi yönetimine bildirmiştir. Bunun sonucunda başvurucuya resmi olarak uyarı disiplin cezası verilmiştir. Başvurucunun bu karara yaptığı idari itiraz, ilk ve ikinci derece mahkemeler tarafından yetkisizlik sebebiyle reddedilmiştir. Bu karara yapılan temyiz başvurusu, Yüksek İdare Mahkemesi tarafından reddedilmiştir.

Başvurucu, bu disiplin tedbirinin hukuka aykırı olduğuna karar vermeleri için cezaevi yönetimi hakkında tazminat talebiyle dava açmıştır. Bu dava ilk derece mahkemesi tarafından reddedilmiş ve istinaf başvurusu da başvurucunun istinafa başvurma hakkı olmadığı gerekçesiyle yetkisizlikle reddedilmiştir.

Başvurucunun 2009-2017 yılları arasında diğer mahpuslarla görüşmemesi nedeniyle fiziksel ve mental sağlığının bozulduğunu ve bu sebeple tıbbi ve psikolojik tedavi görmek istediğini belirterek yaptığı en az 13 şikayet, olumsuz sonuçlanmıştır. Meslek içi eğitim görme talebi de karşılanmamıştır.

Şikayetler

Başvurucu, Sözleşme’nin 3. maddesine (insanlıkdışı ve aşağılayıcı muamele yasağı) ve 3. madde, 8. madde (özel hayata saygı hakkı) ve 6. madde (adil yargılanma hakkı) ile bağlantılı olarak 13. maddesine (etkili başvuru yolu) dayanarak, diğer hücrelerde kalan mahpuslarla iletişim kurmasının kalıcı olarak yasaklanmasından ve bu şikayetine karşı başvurabileceği etkili bir yol olmamasından şikayet etmiştir.

3 Ağustos 2013 tarihinde İHAM’a başvuruda bulunulmuştur.

Mahkeme’nin kararı

3. Madde

Mahkeme, mahpusların kendi aralarında iletişim kurmalarına ilişkin yasağın yasal dayanağının 2015 yılında yürürlükten kaldırıldığını not etmiştir. Buna rağmen bu yasak, bu yasağın kaldırılmasından en az 10 yıl önce uygulanmaya başlanmış ve büyük ihtimalle, yasağın kaldırılmasından sonra da başvurucuya karşı uygulanmıştır.

Bu temelde, başvurucunun tutulduğu koşullar, başvurucunun sistematik bir tecrite maruz kalmasına yol açmıştır. Mahpusların kendi aralarında konuşmalarının engellenmesi, Avrupa Cezaevi Kuralları’na aykırıdır ve kişiyi “yeterli düzeyde insani ve sosyal etkileşimde bulunma”ktan alıkoymaktadır.

Mahkeme, sayılan bu etkenlerin de durumu ağırlaştırdığına karar vermiştir: başvurucu, yalnızca açık hava yürüyüşleri yapabilmekte, amaca yönelik herhangi bir aktiviteye katılamamakta, çoğunlukla hücresinde tecrit altında kalmaktadır; yasak, sadece ve otomatik olarak başvurucuya verilen ve gözden geçirilme ihtimali olmayan hapis cezasına dayanmaktadır; söz konusu tedbir uzun bir süredir uygulanmaktadır; başvurucunun sağlığı kötüye gitmekte ve şikayetlerine ve destek taleplerine yeterli cevabı alamamaktadır.

Tüm bu sebeplerle Mahkeme, başvurucunun diğer hücrelerde kalan mahpuslarla iletişiminin yasaklanmasının, sayılan diğer etkenlerle birlikte, insanlıkdışı ve aşağılayıcı muamele yasağı noktasına ulaştığına ve Sözleşme’yi ihlal ettiğine karar vermiştir.

Diğer maddeler – 3. maddeyle bağlantılı olarak 13. madde

Mahkeme, yerel mahkemelerin başvurucunun yasakla ilgili şikayetlerini yetkisizlik gerekçesiyle geri çevirdiğini ve bunun, ne yazık ki, Ukrayna içtihatlarında tipik olduğunu gözlemlemiştir. Mahkeme, başvurucunun başvurabileceği hiçbir yol olmadığına karar vermiştir ki bu, Sözleşme’nin 3. maddesiyle bağlantılı olarak 13. maddesinin ihlaline yol açmıştır.

Mahkeme ayrıca, 2015 yılında yapılan yasal değişikliklerin müebbet hapis cezası alan mahpusların kendilerine bu yasakla ilgili verilen disiplin cezalarının hukukiliğine itiraz edebilme olasılığı yarattığını ve değişen bu düzenlemeler uyarınca müebbet hapis cezası alan mahpusların bu kararlara itiraz etmesinin beklenebileceğini not etmiştir.

Bu kararlar doğrultusunda Mahkeme, Sözleşme’nin 8. ve 6. maddesi altında ileri sürülen şikayetlerin ayrıca incelenmesine gerek olmadığına karar vermiştir.

Adil tazmin (41. madde)

Mahkeme, Ukrayna’nın başvurucuya manevi tazminat olarak 5.000 Euro ve masraf ve giderler için 3.000 Euro ödemesine karar vermiştir.

Karar yalnızca İngilizce yazılmıştır.