İHAM’ın Freitas Rangel v. Portekiz kararının özet çevirisi: “Gazeteci başvurucunun hakim ve savcılarla ilgili sözleri nedeniyle mahkum edilmesi ve 56,000 Euro para cezasıyla cezalandırılması, ifade özgürlüğünün ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM/Mahkeme), Freitas Rangel v. Portekiz başvurusunda oybirliği ile, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS/Sözleşme) 10. maddesinin (ifade özgürlüğü) ihlal edildiğine karar vermiştir.

Dava, başvurucunun bir meclis komisyonunun duruşmasında hakimler ve savcı meslek birlikleri hakkında yaptığı açıklamalar nedeniyle mahkum edilmesine ilişkindir. Başvurucu diğer şeylerin yanı sıra, özellikle hakim ve savcıların siyasi alana müdahale ettiğini ve adli gizliliği düzenli olarak ihlal ettiğini açıklamıştır. Toplam 56.000 Euro para cezası ve tazminata mahkum edilmiştir.

Mahkeme özellikle para cezası ve tazminatın tamamen orantısız olduğunu tespit ve özellikle siyasi tartışmalar için caydırıcı etkisi olduğunu tespit etmiştir. Yerel mahkemeler, demokratik bir toplumun gerekliliği olan ifade özgürlüğü hakkına neden böyle bir müdahale gerektiğine ilişkin uygun gerekçe sunmamıştır.

Kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Kararın basın özeti çevirisi av. Benan Molu ve av. B. Günsu Karacaoğlan tarafından yapılmıştır.

Freitas Rangel v. Portekiz, Başvuru no. 78873/13, Karar tarihi: 11.01.2022

Temel olgular

Başvurucu Emídio Arnaldo Freitas Rangel, 1947 doğumlu bir Portekiz vatandaşıydı ve Lizbon’da yaşamıştı. Başvurucunun 2014 yılında hayatını kaybetmesinin ardından kızı, başvurucu adına başvuruyu sürdürmüştür. Başvurucu, çok tanınmış bir gazeteciydi.

2010 yılında bir meclis komisyonu tarafından Portekiz’deki ifade ve basın özgürlüğü konusunda dinlenmiştir. Geniş kapsamlı ifadesinde şunları açıklamıştır:

“(…) Nitelikli gazetecilik olmaksızın demokrasiden bahsedilemez. Bununla birlikte, durum kötüleşmektedir. Hakim ve savcılık meslek birlikleri, çağımızın güncel eğilimi [modismo] olarak, gazetecilik alanına sızmaktadır. Bunlar, gazetecilerle olan sıkı ilişkileri sayesinde adli bilgilerin yayılma merkezlerini [duas centrais de gestão de informação processual] oluşturur.

Gazetecilerin yayınlaması için adli davalara ilişkin belgelere sahipler, bunları açık şekilde kafelerde değiş tokuş ederler; (…) adli gizlilik [segredo de justiça] ilkesini ihlal ederek bu belgeleri gerçekten paylaşmaya hazırdırlar. Sayın Başkan, sayın meclis üyeleri, eğer yargının siyasete karışmasını engelleyen kurallara dönmezsek bu iyi sonuçlanmayacak.”

Sonrasında bir gazetecinin sorduğu soru üzerine şöyle cevap vermiştir:

“Adli sır altındaki dosyalar nereden geliyor? Bunlar sadece yargı sisteminin kendisinden mi gelebilir? (…) Benim gördüğüm, olumsuz sonuçları olan kapsamlı ve geniş bir siyasal müdahaledir. (…) Başsavcının [Procurador Geral da República] kararlarını sınırlamaya ve kamuoyunu etkilemeye çalışıyorlar. Zaman zaman çeşitli konularda belgeler paylaştıkları gazetecilerle ayrıcalıklı ilişkileri mevcut.”

Freitas Rangel sonrasında diğer organlar önünde ve basında daha önce komite önünde söylediklerini onaylayan başka açıklamalar da yapmıştır.

2010 yılında Hakimler Birliği (Associação Sindical de Juízes Portugueses – “ASJP”) ve Savcılar Birliği (Sindicato dos Magistrados do Ministério Público – “SMMP”) Freitas Rangel aleyhinde “bir tüzel kişiliğe hakaret” (ofensa a pessoa colectiva)  sebebiyle ayrı ayrı suç duyurusunda bulunmuştur. 2012 yılında Lizbon Ceza Mahkemesince tüzel kişiliğe hakaret sebebiyle iki kez suçlu bulunmuş ve her davacıya zarar olarak 50.000 euro, para cezası olarak 6.000 euro ödemesine hükmedilmiştir. Mahkeme failin söz konusu tüzel kişilere karşı genel kast (dolo genérico) ile hareket etmiş olmasının, yalnızca yalanlar veya saldırgan değer yargıları atfetmesinin bile yeterli olduğuna karar vermiştir. Lizbon İstinaf Mahkemesi bu kararı genel olarak kabul etmiş, ödenecek tazminatı her davacı için 10.000 Euro’ya düşürmüştür.

İki meslek birliği hükmedilen meblağ için temyize gitmiştir. Yüksek Mahkeme, onurları zedelendiği gerekçesiyle kısmen manfaatlerine olacak şekilde 25.000 Euro tazminata hükmetmiştir.

ASJP’ye olan tazminatın tamamı ödenmiştir. Buna karşılık SMMP’nin zararının ödenmesi, Freitas Rangel’in ölümü üzerine varislerinden tahsil edilmiştir.

Şikayetler

Sözleşme’nin 10. maddesine (ifade özgürlüğü) dayanan başvurucu, özellikle, kendisine verilen mahkumiyet ve para cezasının ifade özgürlüğünü ihlal ettiğinden şikayet etmiştir.

Başvuru, 5 Aralık 2013 tarihinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne sunulmuştur.

Mahkeme’nin kararı

Mahkeme ilk olarak ASJP ve SMMP’nin yargının işleyişiyle ilgili konularda Meclis’e sık sık görüş sunmaya davet edilen saygın meslek kuruluşları olduğunu kaydetmiştir.

Mahkeme, başvurucunun meclis komisyonu önünde konuştuğu konuların -siyasi hedefleri ilerletmek için gazetecilerle gizli bilgilerin paylaşılmasının- kamuoyunu ilgilendirdiği kanaatindedir. İfadelerin birçoğu olguları yansıtmaktan ziyade başvurucunun görüşüdür.  Başvurucunun kullandığı sözcükler talihsiz olsa da yorumları, adaletin siyasete ve medyaya uygunsuz müdahalesi konusunda toplumda daha geniş bir tartışmayı resmettiği şeklinde yorumlanabilir, ki bu tartışma kamu yararına ilişkin olup başvurucu tarafından doğru olduğuna inanılmaktadır.  Ayrıca siyasi söylemler Mahkeme içtihadında özel korumadan yararlanmaktadır.

Mahkeme, tüzel kişinin namının korunmasının bireylerin hak veya şöhretlerinin korunması ile aynı güçte olmadığını yinelemiştir.

Mahkeme, temyiz mahkemesinin gerekçesinin başvurucunun ve meslek birliklerinin hakları arasında dengelemektense yalnızca meslek birliklerinin haklarına dayandığını gözlemlemiştir. Mahkeme, para cezası ve tazminatın tamamen orantısız olduğunu ve siyasi tartışmalarda soğutucu etkisi olacağına hükmetmiştir.

Sonuç olarak Mahkeme, yerel mahkemelerin başvurucunun ifade özgürlüğü hakkına yönelik müdahaleyle ilgili yeterli gerekçe sunamadığını tespit ederek bu müdahalenin demokratik toplumda gerekli olmadığına karar vermiştir.

Sözleşme’nin 10. maddesi ihlal edilmiştir.

Adil Tazmin (41. Madde)

Mahkeme, Portekiz’in başvurucuya maddi tazminat olarak 31,500 Euro ve masraflar ile harcamalar için 19,874.23 Euro ödemesine karar vermiştir.

Karar, İngilizce yazılmıştır.