Kolombiya Anayasa Mahkemesi cinsiyet çeşitliliğini geliştiren bir kararla kimliklerde “E” ve “K” dışında bir belirtecin yazılabilmesi gerektiğine karar verdi

Kolombiya Anayasa Mahkemesi, dönüm noktası olarak görülen bir kararla ikili olmayan bir cinsiyet belirtecini kabul etti. Latin Amerika’da türünün ilk örneği olan yüksek mahkemenin kararı, cinsiyet çeşitliliğinin yasal olarak tanınmasının hız kazandığı dünyadaki gelişmeleri yansıtan bir karar olmasının yanı sıra insan haklarının korunmasında da önemli bir adım.

Meksika ve Brezilya gibi ülkelerdeki alt mahkemeler, non-binary (ikili olmayan) bireyler için üçüncü cinsiyet sınıflandırmalarını tanıyan benzer kararlar vermiş olsa da Kolombiya kararı, bir Latin Amerika ülkesinin tümünde geçerli olması nedeniyle cinsiyet çeşitliliği için önemli bir hukuki atılım.

Dava, 2019 yılında Medellin’de, Dani García Pulgarín’in ulusal kimlik kartındaki cinsiyet belirtecini üçüncü bir seçenek ile değiştirmek için Ulusal Medeni Durum Siciline dilekçe vermesiyle başladı. Kurum ise, cevap olarak yalnızca “E” veya “K”ye izin verildiğini belirtti. 2021’de García, Medellin Dokuzuncu Noterliğine cinsiyet belirtecinin ve yasal adının cinsiyetten bağımsız bir ad olan “Dani” şeklinde değiştirilmesi için dilekçe verdi. Noter ise reddetti.

2015 yılında mahkemenin, insanların belgelerde cinsiyetlerini “E” veya “K” olarak değiştirebileceğine karar vermesinin ardından García, fiziksel görünümüne istinaden yasal cinsiyetini “K” olarak değiştirmişti. Hâlâ “kadın” kimliğini kullanmaktaysa da García, kendini, 2015’te önüne tek belirteç olarak sunulan kadın ya da erkek olarak tanımlamıyor.

Garcia, iş ve sağlık hizmetleri alımı da dahil, cinsiyet kimliği ve ifadesi nedeniyle ayrımcılığa maruz kalmaya devam ettiğini söylüyor. Ulusal polis memurlarının kimlik belgesindeki “K” işareti nedeniyle kendisiyle alay ettiğini söylüyor.

Geçen Mart ayında Garcia, Ulusal Medeni Durum Sicili ve Medellin Dokuzuncu Noterinin kararlarını bozmak için bir dilekçe sunmuştu.

Dava sonunda Anayasa Mahkemesi’ne ulaştı ve o da geçtiğimiz günlerde yayınlanan kararında, García’nın eşitlik, insan onuru, tüzel kişilik ve özgür kişilik gelişimi haklarının ihlal edildiğine karar verdi. Mahkeme, kimlik belgelerindeki isim ve cinsiyetin kişinin kimliğini yansıtmaması durumunda, “Bunun kişinin kendi cinsiyetini toplumda yansıtmasını engellediğini, kamusal ve özel alanda ayrımcılık ve dışlanma senaryolarını beslediğine” karar verdi.

Mahkeme, Medellin Dokuzuncu Noterine García’ya non-binary sınıflandırmaya sahip bir doğum belgesi vermesini ve Ulusal Medeni Durum Siciline de ona uyumlu olan bir ulusal kimlik kartı vermesini emretti. Ayrıca, Ulusal Medeni Durum Siciline ve hükümete, Kolombiyalıların kimlik belgelerinde non-binary cinsiyet belirtecini seçmelerine izin vermek için altı ay içinde gerekli düzenlemeleri yapması için çağrıda bulundu.

Kendini bir travesti olarak tanımlayan Garcia, mahkemeye “X” veya “belirtilmemiş” mahkemeye bir cinsiyet belirteci için dilekçe vermişti; dolayısıyla karar pek de umduğu gibi olmadı. Bununla birlikte, mahkemenin “E” veya “K” dışında herhangi bir şey olarak yorumladığı non-binary bir cinsiyet belirteci Kolombiya’daki aktivistler tarafından memnuniyetle karşılandı. Bu yeni yasal kategorinin non-binary kişileri yeterince uygun bir şekilde içereceğini düşünüyorlar.                                                                                          

Bazı hükümetler yalnızca erkek veya kadın için yasal değişiklikleri tanırken, Malta, Hindistan, Nepal ve Amerika Birleşik Devletleri gibi bir düzineden fazla ülke halihazırda başka seçenekleri kabul etmekte. Hollanda ise cinsiyet belirteçlerini kimlik belgelerinden tamamen çıkarmayı planlıyor.

Geçen Temmuz ayında Arjantin, bölgede üçüncü bir cinsiyeti temsil edecek olan  “X” ifadesini içeren ulusal kimlik belgeleri ve pasaportlar çıkaran ilk ülke oldu. Bu gelişme, Kolombiya’daki gibi hukuki bir atılım değildi; Başkan Alberto Fernández tarafından kendini “maskülen/feminen skalasına dahil hissetmeyen” herhangi bir kişiyi tanımlamak için bir kararname yayınlamasından sonra gelmişti.

Birleşmiş Milletler çatısı altında makine tarafından okunabilen pasaportlar için küresel düzenlemeler belirleyen Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (USHÖ) üç cinsiyet türü kabul eiyor: kadın, erkek veya belirtilmemiş için “X”.

Uluslararası Hukuk böyle bir tanımayı destekliyor. Kolombiya’nın onayladığı, Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi; kanun önünde tanınma, mahremiyet ve ayrımcılık görmeme hakkını koruyor. Bu haklara tam olarak saygı göstermek adına ülkeler, insanların sadece E’den K’ye ve tam tersi şekilde değişmesine izin vermekle yetinmemeli, ayrıca onlara X ya da eşdeğer bir seçenek de sunmalı..

Amerikalılar Arası İnsan Hakları Mahkemesi 2017’ deki tavsiye niteliğindeki kararında hükûmetlere, verimli ve ucuz yasal cinsiyet tanıma prosedürleri oluşturmaları çağrısında bulunmuştu. Kolombiya Anayasa Mahkemesi’nin kararında belirttiği gibi, tavsiye niteliğinde kararda belirtildiği üzere erkek kadın ikilisine uymayan kimlikler de bulunmakta ve onların da ayrımcılığa karşı korunması gerekiyor.

Non-binary cinsiyet belirteçlerini tanıyan bu kararla Kolombiya, cinsiyet çeşitliliğine sahip tüm vatandaşları için eşitliğin sağlanması bakımından insan haklarına dayalı bir yol çizmeye devam ediyor. Haziran 2015’te Adalet Bakanlığı, Anayasa Mahkemesi’nden alınan bir kararı uygulamaya koymuş ve kişilerin kimlik belgelerinde belirtilmiş cinsiyet belirtecini önceden yargı onayı olmaksızın “E” veya “K” olarak değiştirmelerine izin veren bir kararname çıkarmıştı.

Bölgedeki ülkeler idari prosedürler aracılığıyla cinsiyet çeşitliliğini yasal olarak tanımak için Kolombiya ve Arjantin’e katılmalı. Bu sadece uluslararası hukukun bir gerekliliği değil, aynı zamanda herkes için eşitliği, hoşgörüyü ve kapsayıcılığı geliştirecek bir adım.

Kaynak: Human Rights Watch

Bu haber, BAU Hukuk Fakültesi LAW 2018 Current Constitutional Developments dersi kapsamında Emre Koç, Gülbenm Bağcı, Hatice Eda Şeker, Duygu Tesbihçioğlu, Fahriye Sudem Sezer, Halukcan Marangoz ve Hatice Berfin Sünbül tarafından çevrilmiştir.