İHAM’ın Y ve Diğerleri v. Bulgaristan kararının özet çevirisi: “Ev içi şiddet mağduru kadının şikayetlerine ve uzaklaştırma kararına rağmen korunmaması sebebiyle eşi tarafından öldürülmesi, yaşam hakkının ihlalidir.”

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM/Mahkeme), 22 Mart 2022 tarihli Y ve Diğerleri v. Bulgaristan kararında, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS/Sözleşme) 2. maddesinin (yaşam hakkı) ihlal edildiğine ve Sözleşme’nin 2. maddesi ile birlikte değerlendirilen 14. maddesinin (ayrımcılık yasağı) ihlal edilmediğine karar vermiştir.

Dava, evlilik içi cinayet mağduru olan bir anne ve kızlarının şikayetlerini konu almaktadır. Bayan V., eşinin silahının olduğu ve bu hususta hayatının tehlikede olduğunu düşündüğü sebebiyle bölge savcısına şikayette bulunmasının hemen ardından Sofya’da bir kafede başından vurularak öldürülmüştür. Bayan V., önceki yıllarda da eşinin kendisine karşı olan öfkeli, takıntılı ve şiddet içeren davranışları hakkında benzer şikayetlerde bulunmuştur.

Mahkeme özellikle, yetkililerin Bayan V.’nin inandırıcı şikayetlerine ivedilikle yanıt vermediğini ve ev içi şiddetin özel bağlamı ve dinamikleri ışığında kendisinin içinde bulunduğu riske ilişkin uygun bir değerlendirme yapılmadığını tespit etmiştir. Yetkililer bu değerlendirmeyi yaptıkları takdirde, Bayan V.’nin eşinin, Bayan V.’nin hayatı için gerçek ve doğrudan bir risk oluşturduğunu takdir ederek ve silahına el koyabilir, uzaklaştırma kararının ihlali dolayısıyla onu yakalayabilir ve/veya Bayan V.’yi polis koruması altına alabilirlerdi. Bayan V.’ye yönelik riske karşı koymaya ilişkin bu gibi tüm adımlar, Bulgaristan iç hukukuna göre mümkündür.

Ancak Mahkeme, genel olarak Bulgaristan’da Bayan V.’nin dosyasını ele alışında kadına yönelik şiddete ilişkin herhangi bir kayıtsızlığa işaret eden bir delile rastlamamıştır.

Kararın tamamını buradan okuyabilirsiniz. Kararın basın özeti çevirisi Pınar Baysal tarafından yapılmıştır.

Y ve Diğerleri v. Bulgaristan, Başvuru No: 9077/18, Karar tarihi: 22.03.2022

Başlıca olgular

Başvurucular Bayan Y ve iki torunu, Bayan X ve Bayan Z’dir. Başvurucular Bulgaristan vatandaşlarıdır ve sırasıyla 1948, 2007 ve 2012 doğumlulardır, Sofya’da ikamet etmektedirler.

18 Ağustos 2017 tarihinde, başvurucuların kızı ve annesi olan Bayan V., Sofya’daki bir kafenin terasında otururken eşi tarafından başından ve gövdesinden vurulmuştur. Bayan V., olay yerinde hayatını kaybetmiştir. Çift, 2014 yılından beri fiilen ayrıdır.

Vurulmasından önceki iki yıl içinde, Bayan V., polise toplamda dört kere yazılı şikayette bulunarak, eşinin tehditkar davranışları hakkında yetkililere şikayette bulunmuştur. Bayan V., 2016 yılında yaptığı ilk şikayetinde, eşinin bir tartışmadan sonra arabasının lastiklerini kestiğini ve “Seninle boşanmayacağım; seni vuracağım! Çocukları annesiz bırakacağım!” ifadelerinde bulunduğunu iddia etmiştir. Bayan V. ayrıca eşinin silahı olduğu için hayatından endişe ettiğini de belirtmiştir.

2017 yılında, eşinin onu arabayla ve yaya olarak kovaladığı, hakaret ettiği ve tehdit ettiği başka bir olaydan sonra, Sofya Bölge Mahkemesi, eşinin 100 metre yakınından geçmesini engelleyen geçici bir uzaklaştırma kararı vermiştir. Mahkemeler daha sonra Bayan V.’nin lehine nihai bir uzaklaştırma kararı vermiştir.

Her iki olay bakımından da cezai işlemde bulunulmamıştır.

Öldürülmesinden bir gün önce, Bayan V., eşinin uzaklaştırma kararını ihlal ederek eşinin arabasını takip ettiğini bildirmek için ulusal acil durum telefon numarasını aramış ve durumu polise yazılı bir şikayetle de bildirmiştir. Ertesi gün, öldürülmesinden birkaç saat önce, Sofya bölge savcılığına neredeyse aynı şikayette bulunarak, eşinin silahının olduğunu ve hayatından endişe ettiğini tekrar belirtmiştir.

Bayan V.’nin eşi, Bayan V.’yi vurmasının ardından derhal polise teslim olmuştur. 2018 yılında ağırlaştırılmış cinayet ve yasadışı ateşli silah bulundurmaktan suçlu bulunmuştur. 13 yıl dört ay hapis cezasına çarptırılmış ve kızlarının kendisi hakkında hukuk mahkemelerinde açtıkları dava sonucunda kızlarının her birine 250.000 Bulgar Levası (127.822 Euro) ödemesine karar verilmiştir.

Polis Bayan V.’nin ölümüyle ilgili derhal bir iç soruşturma başlatmıştır. 20 sayfaya ulaşan müteakip raporda, görevlerini ihmal ettikleri için birkaç memura disiplin cezası verilmesi istenmiştir. Anlaşıldığı üzere, on memur cezalandırılmış; üç kişiye kınama cezası verilmiştir, ancak diğerlerine verilen cezalara ilişkin olarak bir bilgi verilmemiştir.

Şikayetler

Başvurucular, 2. maddeye (yaşam hakkı) dayanarak, Bulgaristan yetkililerinin, yakın akrabalarının eşi hakkındaki şikayetlerini ciddiye almadıklarını ve onun hayatına yönelik riski önlemek için önlemler almadıklarını iddia etmişlerdir. Ayrıca, 2. madde ile bağlantılı olarak 14. madde (ayrımcılık yasağı) kapsamında, etkili tedbirlerin alınmamasının münferit bir olay olmadığını, yetkililerin kadına yönelik şiddete yönelik genel kayıtsızlığından kaynaklandığını iddia etmişlerdir.

15 Şubat 2018 tarihinde İHAM’a başvuruda bulunulmuştur.

Mahkeme’nin kararı

2. Madde (yaşam hakkı)

Bayan V.’nin dört yazılı şikayeti ve öldürülmesinden bir gün önce yaptığı acil durum çağrısı, Bulgaristan hukukunda tanımlandığı şekilde ev içi şiddete ilişkin inandırıcı iddialar oluşturmaktadır.

Ancak yetkililer bu şikayetler üzerine hemen harekete geçmemiş ve acil durum çağrısı polise hiç iletilmemiştir. Hatta yetkililer yalnızca bir kez derhal yanıt vermişlerdir: Bayan V.’nin annesi, damadının kendisine ve torunlarına yönelik saldırgan davranışlarını bildirmek için acil durum araması yaptığında bir devriye gönderilmiştir.

Ayrıca, mahkemeler, uzaklaştırma kararına ilişkin olarak Bayan V.’nin lehine karar verseler dahi, geçici uzaklaştırma kararı, Bayan V.’nin eşinin buna uyduğundan emin olmak için hiçbir adım atılmaksızın ilgili polis departmanı tarafından dosyaya eklenmiştir.

Nihai uzaklaştırma kararı polisin dikkatine dahi sunulmamıştır. Sofya polisi, davranışının özel ev içi şiddet ve dinamikleri bağlamında Bayan V.’ye herhangi bir zarar verme riskinin olup olmadığı hususları değerlendirmeden, yalnızca Bayan V.’nin eşine karşı cezai kovuşturma açılması gerekip gerekmediği sorusuyla ilgilenmiştir.

En önemlisi, iç soruşturma, Sofya polisinin Bayan V.’nin eşinin ateşli silah ruhsatına sahip olup olmadığını veya bir tabancaya sahip olup olmadığını kontrol etmek için hiçbir adım atmadığı sonucuna varmıştır. Aynı soruşturmaya göre, polis, Bayan V. tarafından bildirilen ölüm tehditlerine hiç dikkat etmemiştir.

Bu eksikliklerin hiçbiri, sorumlu iki savcı arasında herhangi bir koordinasyon olmaksızın, yalnızca polisin yazılı raporlarına dayanarak ceza davası açmama kararı alan savcılık makamları tarafından giderilmemiştir.

Uzaklaştırma kararı süreci ve Bayan V.’nin eşinin uzaklaştırma kararının şartlarını ihlal ettiği gerçeğini göz önünde bulundurarak, yetkililerin, Bayan V.’nin yaşamına yönelik gerçek ve ani bir risk olduğunu bilmeleri gerekirdi. Bu başarısızlık, görünüşe göre, kısmen ev içi şiddetin dinamikleri konusunda eğitim eksikliğinden kaynaklanmaktadır.

Yetkililer uygun bir değerlendirme yapmış olsalardı, Bayan V.’nin hayatına yönelik riske karşı koymak için iç hukukta sahip oldukları yetkilerle tutarlı olarak belirli adımlar atabilirlerdi. Örneğin, Bayan V.’nin eşinin, ateşli silah ruhsatının sona ermesine rağmen sahip olduğu tabancaya el koyabilir, uzaklaştırma kararını ihlal ettiği için onu yakalayabilir veya Bayan V.’yi bir tür polis koruması altına alabilirlerdi.

Ayrıca, Bayan V. öldürüldüğü sabah başka bir şikayette bulunduğunda, savcılık makamlarının derhal Sofya polisi ile temasa geçmesi gibi, birden fazla makam arasında koordinasyonu içeren uygun bir önleyici müdahale olmamıştır.

Sonuç olarak Mahkeme, Sözleşme’nin 2. maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir.

14. Madde (ayrımcılık yasağı)

Başvurucuların kadına yönelik şiddete yönelik genel kayıtsızlık iddialarına ilişkin olarak Mahkeme, Bulgaristan yetkililerinin bu tür durumlarda kadınları şikayette bulunmaktan caydırmaya çalıştığına veya mahkemelerin sistematik olarak uzaklaştırma kararı çıkarmayı geciktirdiğine veya dava açmak yönünde kayıtsız/isteksiz olduğuna dair hiçbir kanıt bulunmadığını kaydetmiştir. Ayrıca, yetkililerin bu tür şiddete karşı genel olarak kayıtsız olduklarına dair yeterli istatistiksel kanıt da ulunmamaktadır.

Ayrıca, Bayan V.’nin dosyasında görev alan polis memurları veya diğer yetkililerin bu tür davranışlarına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır Bayan V.’nin öldürülmesine verilen adli yanıt oldukça hızlıdır ve hoşgörü içermemektedir. Ayrıca, polis memurları hakkında bir iç soruşturma başlatılmış ve disiplin işleminde de bulunulmuştur.

Son olarak Mahkeme, Bulgaristan’ın Avrupa Konseyi’nin kadına yönelik şiddetle ilgili İstanbul Sözleşmesi’ni onaylamayı reddetmesinin, kadınlara ev içi şiddete karşı uygun yasal koruma sağlamadaki herhangi bir isteksizlikle ilgisi olmadığı kanaatine varmıştır. Her halükarda, hangi davranışların siyasi nitelikte olduğu konusunda görüş bildirmek Mahkeme’nin görevi değildir. Mahkeme, davanın koşullarında, Sözleşme’nin 2. maddesiyle bağlantılı olarak 14. maddesinin ihlal edilmediği sonucuna varmıştır.

41. madde (Adil tazmin)

Mahkeme, Bulgaristan’ın başvuruculara manevi tazminat olarak 24.000 Euro ve masraf ve giderler için de 4.512,88 Euro ödemesine karar vermiştir.