Şili Kurucu Meclisi, Pinochet Dönemi Anayasası’nın Yerini Alacak Yeni Anayasanın Taslağını Tamamladı

2019’daki kitlesel protestolar sırasında ortaya çıkan süreç Eylül ayında düzenlenecek referandumda sona erecek; ancak anketler şu anda yalnızca halkın %38’inin yeni anayasayı desteklediğini gösteriyor.

Şili kurucu meclisi, 10 ay süren yoğun müzakerelerin ardından, General Augusto Pinochet’nin diktatörlüğü sırasında hazırlanan anayasanın yerini alabilecek yeni bir anayasa taslağını tamamladı.

154 üyeden oluşan ve her cinsiyetin eşit şekilde temsil edildiği kurucu meclisin başkanı Maria Elisa Quinteros, anayasa taslağını liman kenti Antofagasta’da düzenlenecek bir törenle resmen halka sunacak.

Maria Elisa Quinteros bir röportajında: “Bu anayasa çevreci ve eşit bir anayasa olmakla beraber merkezine sosyal hakları da alan bir anayasa” şeklinde açıklamalarda bulundu.

Anayasa taslağının içinde sayılmış olan uzun özgürlükler listesi içerisinde çeşitli yeni haklar da yer almakta. Yeni anayasa yüksek öğrenimi ücretsiz yapmasının yanı sıra, cinsiyet eşitliği oranının federal hükümet tarafından güvenceye alınması ve eyaletlerin kuralları uygulanmasını engelleyenlere karşı sorumlu olması, iklim değişikliğine uyum sağlamak ve iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak gibi maddeleri içeriyor.

Anayasa 4 Eylül’de referanduma sunulacak; ilgili oylamaya 18 yaş ve üstü tüm Şilililerin katılması zorunlu.

Şili halkı toplumdaki kökleşmiş eşitsizliklere karşı 2019 yılında sokaklara çıkmış ve ülke protestolara gömülmüştü. Tepkilere karşılık siyasi partiler Pinochet döneminden kalan anayasanın değiştirilmesi konusunda bir uzlaşmaya varmıştı.

Ekim 2020’deki referandumda seçmenlerin yaklaşık %80’i bu yolculuğa başlama kararı almıştı ve bundan 7 ay sonra solcular ve bağımsızlar kurucu meclis için baskın seçim düzenledi.

Quinteros, ‘‘Oylanan her tasarı ile 2019 protestolarında talep ettiğiniz daha iyi bir sağlık ve eğitim sisteminin yanı sıra emekli maaşlarının iyileştirilmesi durumlarına çözüm bulduk’’ dedi.

Yeni anayasa taslağı, Şili’nin yerli nüfusunun ilk kez anayasa seviyesinde tanınmasını önerecek.

Ülkenin en büyük yerli grubu olan Mapuche’yi temsil eden Rosa Catrileo, “Bu anayasanın referandumda kabul veya reddedilmesine bağlı olmaksızın, Şili’nin yerli halklarının çoktan kazandığına inanıyorum” dedi.

Catrileo, “Taleplerimizi ulusal düzeyde tanınır hale getirdik ve bu sayede her daim görüşmelerin içerisinde olacağız” ifadelerine de yer verdi.

Ayrıca yeni anayasa taslağında, yerlilere ait tarihi toprakların tazminat bedelleri ile birlikte iade edilmesine ilişkin bir madde de yer alıyor.

Diğer değişikliklerin yanı sıra, tek meclisli bir yasama organı lehine senatonun ortadan kaldırılmasının tercih edildiği taslak aynı zamanda Şili halkı tarafından hiç sevilmeyen özel su hakları sisteminin değiştirilmesinin de önünü açıyor.

Santiago’daki eski kongre binası, geçen yılın temmuz ayından bu yana Şili’nin geleceğiyle ilgili uzun ve bazen de sert tartışmalara sahne oluyor. 

Süreç katılım esası ile tasarlandı, vatandaşlar kanun tasalarını destekleyebildi ve ülke genelinde yapılan toplantılarda kanunları tartışabildi.

Ülke, geçmişiyle doğrudan yüzleşiyor ve halk zaman zaman delegelerin yanında yer alıyorken, arka planda süreci baltalamak için hararetli bir kampanya patlak verdi.

Pinochet dönemi anayasası üzerinde 2005 yılında Ricardo Lagos’un başkanlığında önemli ölçüde reformlar yapılmış olsa da Anayasa’da yine de Şili diktatörünün ideolojisinin izleri mevcut.

Anayasa, barınma hakkı gibi belirli hakları göz ardı ediyor ve askerî rejimin mirasını güvence altına almaya ve sosyal hizmetlerin sağlanması için piyasa tarafından yönlendirilen bir modele odaklanıyor.

499 maddelik Şili’nin yeni anayasası dünyanın en uzun anayasası olacak ve delegelerin “maksimalist” tavrı hakkında endişeleri artıracak.

Meclis, anayasa taslağını düzene sokmak ve yoğunlaştırmak, bir anayasadan diğerine geçişi tasarlamak ve başlangıç hükmünü oluşturmak amacıyla üç komisyona bölünmüştü.

Ancak, Eylül ayında yapılacak referandum öncesinde durum belirsiz.

Son ankete göre, anayasa değişikliği için başlangıçtaki heves azaldı. Anket katılımcılarının yüzde 46’sı anayasa değişikliğine karşı oy vereceğini ifade ederken yüzde 38’i ise lehte oy kullanacağını belirtti.

Siyasi analiz web sitesi tresquintos.cl’in direktörü Kenneth Bunker “Gayrimeşru, otoriter bir anayasayı bölücü ve kötü tanımlanmış bir anayasa ile değiştirme ihtimali var” dedi.

Şili’nin ilerici yeni Başkanı Gabriel Boriç, düşen onay oranlarıyla başkanlığa zorlu bir başlangıç yaptı, ancak aralık ayındaki seçimleri kazandıktan sonra meclise olan desteğini dile getirmekte gecikmedi.

“Hükümetin başarısını bir referandumun başarısıyla eşitlemek akıllıca değil” diyen Bunker, yeni anayasa için dar anlamda bir düzenlemenin Şili’nin siyasî kargaşasını uzatabileceğine inanıyor.

Taslak çoğunluk tarafından onaylanırsa, Şili’nin yeni anayasası olarak yürürlüğe girecek. Reddedilirse, 1980 Anayasası yürürlükte kalacak.

Kaynak: The Guardian

Bu haber, BAU Hukuk Fakültesi LAW 2018 Current Constitutional Developments dersi kapsamında Dilanaz TAŞDEMİR, Emre KOÇ, Barış ERAYDIN, Hazal GÜLTEKİN, Göksu Berk Kınay, Abdulkadir KOÇER ve Halukcan MARANGOZ tarafından çevrilmiştir.