Malawi’de HIV testi yaptırmaya zorlanan hayat kadınları tazminat alacak
Bu haber BAU Hukuk LAW 2018 Güncel Anayasal Gelişmeler dersinin final sorusu kapsamında Merve Kemelek tarafından hazırlanmıştır.
BLANTYRE, Malawi: Malawi mahkemesi altı yıl önce 11 hayat kadınına polis tarafından zorla HIV testi yaptırıldığı gerekçesiyle tazminata hükmetti.
Hayat kadınları, 2009 yılında, rızaları olmadan, Mwanza şehrinin güneyinde bir devlet hastanesinde HIV testi yaptırmaya zorlanmış ve bu test sonuçları halka açık bir mahkeme oturumunda görüşüldüğü için ifşa edilmişlerdi.
Çarşamba günü ilan edilen mahkeme kararında Yüksek mahkeme hakimi Dorothy Kamanga, hayat kadınlarına 14 gün içinde tazminat ödenmesine hükmetti.
Yargıç, polis ve sağlık personeli tarafından gerçekleştirilen ve rıza alınmadan yapılan HIV testini ve bunun neticesinde durumlarının ortaya çıkarılmasının irrasyonel, adaletsiz, haksız ve sebepsiz olduğuna hükmetti.
Yargıç, kamu otoritesinin, kadınların haksız bir biçimde gözaltında olmalarını kullanıp zorla bu teste soktuğunu ifade etti.
HIV testi pozitif çıkan bütün hayat kadınları, 7 dolarlık para cezasını ödeyip salıverilmelerinin ardından devleti haksız davranışından ve özel hayatın gizliliğini ihlal etmekten mahkemeye vermişti.
Davacıların avukatı Chrispine Sibande kararı, çoğu zaman neredeyse her gün ezilen ve dışlanan hayat kadınları açısından bir zafer olarak niteledi.
Gruptaki hayat kadınlarının tazminat almak için kişisel olarak ayrı ayrı dava açmaları gerekecek. Sağlık uzmanları Malawi de 20.000 hayat kadını olduğunu tahmin ediyor. Onbeş milyonluk Malawi nüfusunun yüzde onundan fazla bir kısmının HIV pozitif olduğu ve bunlardan 500,000 kişinin yaşam kurtarıcı ücretsiz retro viral ilaçlar kullandığı biliniyor.
Kaynak: Manila Times
Malavi anayasasına göre bu kararın alınmasının muhtemel sebepleri:
Malavi Anayasasının dördüncü maddesinde, Malavi vatandaşlarının Anayasal Güvencelerinin koruma altına alındığı belirtilmekte olup, her Malavi vatandaşının eşit hukuksal güvenceye sahip olduğu hüküm altına alınmıştır.
Malavi Anayasasının yirminci maddesine göre herkes; ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir görüş, ulusal veya sosyal köken, mülkiyet ve doğum gibi herhangi bir statüye göre ayrımcılık yapılmaksızın uluslararası sözleşmelerle koruma altına alınan tüm hak ve özgürlüklerden yararlanabilir.
Ayrımcılık yasağı yalnızca yukarıdaki tanımda bahsi geçen siyasal, sosyal ve ekonomik statüleri değil, kişilerin sağlık sorunları nedeni ile ayrımcılığa maruz kalmasını da yasaklar.
Örneğin HIV tanısı almış birinin, herkes kadar bütün haklarından yararlanmaya hakkı vardır ve aynı durum karşısında farklı muameleye tabi tutulamaz.
Yine yirmi birinci maddede herkesin özel hayatının gizliliğinin korunması hakkına sahip olduğu, buna bağlı olarak kişiye ait özel bilgilerin, evinin, özel eşyalarının ve her türlü iletişiminin mahremiyetinin korunması düzenlenmiştir.
Malawi’de verilen mahkeme kararını daha iyi anlamak adına AİDS hastalarının Türkiye deki duruma da kısaca değinmekte fayda görüyoruz. HIV ile yaşayan kişiler hâlâ yaşamın bir çok temel alanında (sağlık, çalışma, eğitim, evlenme, çocuk sahibi olma, vb.) hak ihlallerine maruz kalmaktadır. Bu durum da, HIV ile yaşayan kişilerin kendilerini toplumun ve sosyal hayatın birçok alanından izole etmesine yol açacak ciddi psikolojik ya da psikiyatrik sorun yaşamalarına hatta tedavi almayı reddetmelerine yol açabilmektedir. Sonuç itibariyle HIV ile yaşayan kişiler önyargılara ve hayatlarının her alanında ihlale maruz kaldıkları bir yaşam sürmeye zorlanmaktadır.
Pozitif Yaşam Derneği Hak ihlalleri raporuna göre HIV hastalarının en çok ihlale uğradıkları alanların başında sağlık kuruluşları olduğu, tanı konulmasından itibaren çalıştıkları işyerlerinde tehdit ve taciz altında kalma, dışlanma gibi alanlarda hak ihlallerine maruz kaldıkları bilinmektedir.
Bunun dışında aile ve sosyal çevrelerinde dışlanma, bilgilerin gizliliği mahremiyet haklarının korunmaması ve kişiyi deşifre eden yanlış mesajlar içeren haberler yoluyla medyanın ihlaline uğrama, kamu kuruluşlarında çalışanların hak ihlallerine uğraması gibi ayrımcı yaklaşımlarla karşılaştıkları rapor edilmiştir.
Diğer hak ihlalleri: Bazen ölümle sonlanan, HIV/AIDS statüsünde olup tedaviyi reddetmek, kişinin bilgisi ve rızası olmadan test yaptırmak, HIV testinin sonucunu almayı reddetmek, karantina, gizlilik ilkesinin ihlâli, bireylerin isimlerini kendi rızaları olmadan aile ve medya gibi üçüncü kişi ve kurumlarla paylaşmak.
HUKUKİ ANLAMDA EN ÇOK YAPILAN İHLALLER
Çalışma hakkının ihlâli: HIV POZİTİF olması sebebiyle kişileri işten çıkarma.
Eğitim hakkının ihlâli: HIV/AIDS statüsündeki öğrencilerin yok sayılması.
Sosyal çevre ihlali: Reddedilme, aile ve arkadaşlar tarafından kötü muamele görme.
Özel Hayatın Ve Aile Yaşantısının Gizliliğinin Korunması Hakkı: HIV tanısı ve diğer tıbbî tanılar sadece tıbbî zorunlulukta ve hakim kararı gibi yasada izin verilmiş durumlarda açıklanabilir. Bu zorunluluk sadece hekimler ve sağlık personeli ile ilgili olmayıp tüm yurttaşların görevidir, sorumluluğudur. Aksi davranış ceza sorumluluğunu gerektirir.
Olayda neden böyle bir kararın verildiğinin kanuni gerekçesi kesin olarak ifade edilmemekle birlikte, yukarıda ifade ettiğimiz üzere, kişinin özel hayatına ilişkin bilgilerin kamuya açık bir mahkemede deşifre edilerek toplum tarafından ifşa edilmesi, rızasız bir biçimde HIV testi yaptırılmaya zorlanması (gözaltında yapılan tıbbi tahliller için mahkeme kararı istendiği veya bu yetkinin polise verildiğini varsayarsak, hayat kadınlarına karşı sosyal statülerinden dolayı eşitsiz muamele ya da olayda polislerin tazminat ödemesine hükmedildiğinden hareketle, polislerin ayrımcılık ya da görevi kötüye kullandığı, yetkisinde olmayan bir durumu gerçekleştirdiğinden hareket edilebilir), hayat kadını oldukları için bu davranışa maruz kaldıklarını varsayarsak da, gene Malawi Anayasası’nın tüm Malawi vatandaşlarına tanıdığı kanunlar önünde eşitlik haklarının korunmasıyla ilgili yasa maddesine yönelik bir ihlal olduğundan hareket edilebilir. Sonuç olarak yukarda sayılı yasa maddeleri dışında Özel Hayatın ve Aile Yaşantısının Gizliliğinin Korunması Hakkının ihlali ve Ayrımcılık Yasağının ihlali bu kararın verilmiş olmasındaki en muhtemel gerekçelerdir.
KAYNAKÇA
Constitution of the Republic of Malawi
HIV/AİDS 2007-2008 Hak İhlalleri Raporu
http://www.turkhukuksitesi.com/makale_1001.htm
HIV AİDS KANUN TEKLİFİ
https://www2.tbmm.gov.tr/d24/2/2-1036.pdf
http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=218796
Yasalarımızda özel hayatın, aile hayatının korunması hakkı AİHS Madde 8, Anayasa Madde 20, TCK Madde 134; maddelerinde Ayrımcılık yasağı ise Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 14 ve TCK 122 maddelerinde belirtilmiştir.
Anayasa Gündemi 